Agrotexnologiyalar instituti

DORIVOR O‟SIMLIKLARDA ILMIY IZLANISH ASOSLARI 
 
185 
 
-bog'lam  boshoqlaridagi  don  og'irligi,  g. 
Belgilangan  maydondan  olingan 
bog„lamdagi  boshoqlar  yanchiladi,  tozalanadi  va  tarozida  tortiladi.  Olingan 
natijani mahsuldor poyalar soniga bo'lib, bitta boshoqdagi don og'irligi aniqlanadi.  
-boshoqdagi  qatorlar  soni  va  har  bir  qatordagi  don  soni 
ham  belgilangan 
o'sha  nuqtalardan  olingan  bog'lamlardagi  boshoqlarda  aniqlanadi.  Bu  amal, 
ayniqsa,  bug'doyning  ekologik  nav  sinoviga  yo'naltirilgan  tajribalarda  amalga 
oshirilishi muhim ahamiyatga ega; 
-1000 dona don og'irligini 
aniqlashda belgilangan har bir nuqtadan (1m
2
dan) 
olingan hamda yanchilgan dondan sanab ming dona ajratiladi va tarozida tortiladi; 
-don 
va  somon  hosildorligi. 
Kuzgi  bug'doyning  don  va  somon  hosildorligi 
barcha takrorlanishlardagi har bir variantda alohida belgilangan 3 nuqtadan olingan 
o'simlik namunalarida aniqlanadi. Buning uchun, 3 nuqtadan olingan va yanchilib, 
tarozida  alohida  tortilgan  don  og'irligi  yig'indisi  uchga  bo'linadi  va  1m
2
  dagi 
donning o'rtacha og'irligi aniqlanadi: 
a
l+
a
2+
a
3 
Bunda: A
o
-1m
2
 dagi donning o'rtacha og'irligi, g; a1-birinchi 
nuqtadagi don og'irligi, g; a2-ikkinchi nuqtadan don og'irligi, g; a3-
uchinchi nuqtadan don og'irligi, g. 1m
2
 da aniqlangan o'rtacha don 
og'irligi gektar hisobida aniqlanadi: 
Dh= Ao-10000 m
2
 (1 ga); Bunda: Dh-don 
hosildorligi: 
A
o
-1m
2
 dagi donning o'rtachaog'irligi, g; Masalan, donning nuqtalar bo'yicha 
og'irliklari 1m
2
 da a
t
-423, a
2
-387, a
3
-410 gramm bo'lsa, unda o'rtacha don og'irligi 
406,6 grammni tashkil etadi. 
Demak, A
o
-406,6 g. bunda D
h
 =406,6-10000=4066000,0 g. buni tonnaga 
aylantirsak 4,066 t, ya'ni 40,06 sentinerni tashkil etadi. 
Somon hosildorligi ham shu tarzda aniqlanadi. 
Tajribadagi  o'rim-yig'im  vaqtida  yo'qotilgan  don  hosili  quyidagicha 
aniqlanadi: 
Tajriba  dalasida  o'rim-yig'im  ishlari  davomida  takrorlanishlarning  hamma 
variantlaridagi  uch  nuqtadan  dioganal  bo'yicha  1m
2
  hajmdagi  maydon  ajratib 
olinadi.  Ajratib  olingan  maydondagi  to'kilgan  don,  uzilib  qolgan  boshoqlar  terib 
olinadi  va  tarozida  o'lchanadi.  Nuqtalardan  yig'ib  olingan  don  og'irliklarining 
o'rtacha  hisobi  chiqarilib, bir  gektarda  o'rim-yig'im  vaqtida  yo'qotilgan  don  hosili 
aniqlanadi. 
Eslatib  o'tish  joizki, kuzgi  bug'doyning  ayrim  navlari  kuchli  shamol  ta'sirida 
yoki ildizlari yahshi rivojlanmagani sababli me'yoridan ortiq sug'orilganlda "yotib" 
qolishi  mumkin.  Bunday  holatda  dala  bo'yicha  bug'doy  poyalari  "yotib"  qolgan 

---