Agrotexnologiyalar instituti

DORIVOR O‟SIMLIKLARDA ILMIY IZLANISH ASOSLARI 
 
159 
 
birlamchi  hujjatda  nima  haqida  gapirilayapti?  degan  savolga  javob  beriladi 
va ko‘rilayapti, tahlil qiliniyapti, izlanayapti degan so‘zlar ishlatiladi. 
Referat 
-  birlamchi  hujjatning  (yoki  qisman)  qisqacha,  yangi  asosiy 
faktlar,  ma‘lumotlar  va  xulosalar  bilan  berilishi.  Annotasiya  referatga  nisbatan 
mazmuni signal formasida bo‘lib, birlamchi hujjatda nima deyilgan? degan savolga 
javob  bo‘lishi  kerak.  Ularning  formasi  har  xil  bo‘lishi  mumkin.  Ular  referat 
hujjatlarida,  majmua  va  informativ  kartalarda  beriladi.  Referat  va  annotasiyaga 
bo‘lgan  talab  GOST  7.9-77  berilgan.  Referatning  mazmunida  mavzu,  izlanish 
obyekti,  ishning  harakteri  va  maqsadi,  ishni  olib  borish  metodi,  ishning  aniq 
natijalari (eksperimental va h.k.) keltiriladi.  
O‘rtacha  hajmi  birlamchi  hujjatga  qarab:  qisqa  xabarlar  va  qaydnoma 
uchun  500  belgida,  patentlar,  maqolalarga  -  1000  belgida,  katta  hujjatlar 
uchun  -  2500  belgida  beriladi.  Annotasiyada  -  600  bosma  belgi  bo‘ladi.  Unda 
qanaqa yangiliklar bor, nimaga belgilangan?  
Axborot  ko‘p  holda  -  og‘zaki  beriladi.  Olimlar  kengashida,  kollokviumida 
(har  xil  yo‘nalishda  olimlarning  o‘zaro  xabarlashishi,  o‘zining  fikri  bilan 
almashishi).  Shu  yo‘sinda  bajarilgan  ilmiy  hisobot  bilan  ilmiy  jamiyat  xabardor 
qilinadi.  Shuning  uchun  ham  har  xil  formada  ilmiy  informasiyalar  to‘ziladi. 
Ko‘p  holda  bunday  informasiyalarni  berish  shart  hisoblanadi.  Masalan: 
nomzodlik  yoki  doktorlik  dissertasiyalarni  yoqlashdan  oldin  Oliy  Attestasiya 
komissiyasining 
talabiga 
binoan 
yozilgan 
dissertasiyaning 
avtoraferati 
chiqarilib,  ilmiy  jamoalarga  tarqatilishi  shart,  bo‘lmasam  dissertasiyalarni 
yoqlash mumkin emas. 
Dissertasiya (lotin tilidan olingan bo‘lib tadqiqot, mulohaza) ilmiy daraja olis
h uchun taqdim etilgan va jamoatchilik oldida yakka tartibda himoya qilinadigan il
miy asar.  
Umuman, 
ilmiy 
axborotlar 
komulyativ 
xususiyatga 
ega. 
Bunda, 
laboratoriya  hujjatlaridan  boshlab,  hisobotlar  va  maqolalargacha,  darslik  va 
monografiyalargacha  o‘tgan  paytda  uning  hajmi  kichiklashib,  umumiylashib, 
axborot  zichligi  oshib  boradi.  Shu  tariqa  axborotning  eng  zaruri  va  keraqligi 
qoldiriladi. 
Hozirgi 
vaqtda 
ilmiy 
axborotlarni 
qayta 
ishlovida 
informativ 
va 
metainformativ usullari qo‘llaniladi. 
1.  Metainformativ  uslubda  shunday  hujjatlar  to‘ziladiki,  undagi  asosiy 
maqsad,  u  yoki  bu  hujjatlarning  va  matnini  yoritish  kerak  bo‘ladi.  Bularga: 
bibliografik 
yozuvlar, 
annotasiya, 
bibliografik 
tahlil, 
dissertasiyalar 
avtoreferatlari,  kitobdagi  muqaddima  va  kirish  qismi,  o‘quv  qismlar 
dasturlari kiradi. 
2.  Informativ  uslubda  esa  shunday  hujjatlar  to‘ziladiki,  undagi  asosiy 
maqsad,  ma‘lum  topshiriqni  yechimida  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  axborot  manbai 
bo‘lib  xizmat  etishi  kerak.  Bularga:  birlamchi  hujjatlar,  (hisobotlar, 
maqolalar,  qisqacha  xabarlar,  axborot  varaqalari)  va  ikkilamchi  (referatlar, 
fotografik 
ma‘lumotlar, 
referativ 
tahlillar) 
hujjatlar 
kiradi. 

---