Agrotexnologiyalar instituti

DORIVOR O‟SIMLIKLARDA ILMIY IZLANISH ASOSLARI 
 
86 
 
Yer yuzidagi o'simliklar qoplamining bir butunli izdan chiqqan hollarda muhitga 
ta'sir  qilingan  o'zaro  munosabat  ham  buziladi.  Birga  o'sadigan  yashil  o'simliklar 
dunyosi  joyning  suv  rejimiga  ta'sir  ko'rsatadi,  chunki,  transpiratsi>a  jarayoni  va 
barglar sathidan suv bug'lanishi mazkur joydan sarflanayotgan suv miqdorini tartibga 
solish imkonini beradi, bunda bug'lantirilgan suvning ko'p qismi tezda sovub qoladi va 
kondensatlanadi.  O'rmonda  daraxtlarni  yoppasiga  kesish  iqliraning  va  edafik 
sharoitning  keskin  o'zgarishiga  sabab  bo'ladi.  Buloq  va  soylar  yo'qolib  ketadi. 
Daryolar  sayozlashib  havonng  namligi  pasayib  ketadi.  Cho'llarda  chang-to'zon 
ko'tariladi va tuproq eroziyasi sodir bo'ladi. 
Yorug'lik yashil avtotrof o'simliklar uchun eng muhim omil hisoblanadi, chunki 
bu omil o'simliklardan boradigan fotosintez jarayonida, ya'ni o'simliklarning o'sishi va 
rivojlanishi uchun zarur bo'lgan organik moddalar hosil bo'lishida ishtirok etadi. 
Qishloq  xo'jalik  yoki  o'rmon  xo'jaligi  xodimlarini  o'simliklarda  boradigan 
fotosintez jarayonining mahsuldorligi qiziqtiradi. 
Yorug'likka  bo'lgan  talabiga  qarab  o'simliklar  uch  guruhga:  a)  yorug'sevar 
o'simliklar  (gelofitlar),  b)  soyasevar  yoki  soyada  o'suvchi  o'simliklar  (ssiofitlar), 
yorug'likka  chidamli  o'simliklar  yoki  yorug'lik  kam  tushadigan  sharoitga  moslasha 
oladigan  o'simliklarga  bo'linadi.  Yorug'da  o'sadigan  o'simliklar  bir  gr  bargi  tarkibida 
1,5 - 3 mg xlorofil bo'lgan. 
Soyada  o'sadigan  o'simliklarning  1  gr  bargi  tarkibida  4-6  mg  va  hatto  7-8  mg 
xlorofil borligi tajribada aniqlangan. Suv bilan ta'minlanishiga yoki namlik sharoitiga 
moslashishiga ko'ra quyidagi ekologik guruhlarga bo'linadi: 
1.
 
Gidatofitlar. 
2.
 
Gidrofitlar. 
3.
 
Gigrofitlar. 
4.
 
Mezofitlar. 
5.
 
Kserofitlar. 
Gidatofitlar  -  hayoti  doim  suvda  o'tuvchi  o'simliklar  bo'lib,  ular  asosan 
suvo'tlaridan iborat. 
Gidrofitlar - tanasining bir qismi suvdan tashqarida, qolgan qismi suv qatlamida 
joylashgan bo'ladi. Bu guruhga suv nilufari, gichchak, skagittariya, suv ayiqtovoni, o'q 
barg va boshqa suvda o'suvchi gulli va sporali yuksak o'simliklar kiradi. 
Gigrofitlar  -  sernam  tuproqda  va  suv  yetarli  bo'ladigan  muhitda  yashovchi 
o'simliklar  guruhidir.  Ularni  daryo  va  ko'l  bo'ylaridagi  botqoqliklarda  va  boshqa 
joylarda uchratish mumkin. Gigrofitlar o'rmonning sernam va soya joylarida va tog'li 
tumanlarda  ham  ko'p  uchraydi.  Ularga  savag'ich,  qamish,  qiyoq,  sholi,  qo'g'a  va 
boshqalar kiradi. 
Mezofitlar  -  o'rtacha  namlik  sharoitida  o'suvchi  o'simliklar  hisoblanib,  bu 
ekologik  guruhga  ko'pchilik  raadaniy  va  yowoyi  o'simliklar  kiradi.  Mezofitlar  ildiz 
tizimi  yaxshi  rivojlangan,  barglari  yirik,  yassi,  yumshoq,  etsiz,  to'qimalari  o'rtacha 
rivojlangan bo'ladi. 
Kserofitlar  -  qurg'oqchil  sharoitda  o'sishga  moslashgan  o'simliklardir.  Ular 
odatda  cho'l,  chala  cho'l  va  dasht  zonalarida  keng  tarqalgan.  Barcha  kserofitlar 
sklerofitlar va sukkulentlar deb ataladigan guruhchalarga bo'linadi. 

---