Agrotexnologiyalar instituti

DORIVOR O‟SIMLIKLARDA ILMIY IZLANISH ASOSLARI 
 
180 
 
harajat  ortib  ketgan,  olingan  natijalarning  aniqlik  darajasi  esa  kam  bo‘lgan. 
Keyinchalik  tajriba  maydonlarinnng  sathi  qisqartirilib  borildi.  Umuman,  tajriba 
maydonchalarining  sathi  tajribaning  turiga,  oldindan  bajarilishi  lozim  bo‘lgan 
vazifaga, ekib o‘stiriladigan o‘simlik va boshqa sharoitlarga qarab turlicha bo‘lishi 
mumkin. 
Hozirgi  kunda  bizda  dala  tajribasida  sathi  50-200m
g
  bo‘lgan  maydonchalar 
ko‘llaniladi. Tajribaning boshlanish davrida esa bu maydonchalar 10-50 kv. m ni 
ham  tashkil  etishi  mumkin.  Sathi  10  kv.m  dan  kam  bo‘lgan  maydonchalar  esa 
mikrodala  tajribalarida,  masalan:  selektsiyada  ishlatiladi.  Maydoncha  sathini 
belgilashda ana shu yerga joylashadigan o‘simliklarning miqdorini bilish ham katta 
ahamiyatga  egadir.  Adabiyotlarda  ko‘rsatilishicha  bu  miqdor  80-100  ta  o‘simlik 
bo‘lishi  lozim.  Ba‘zi  avtorlarning  tavsiyasi  bo‘yicha  kartoshkada  40-50  ta, 
makkajo‘xorida 60 ta, g‘o‘zada esa 100 o‘simlik bo‘lgani ma‘kuldir. 
Umuman qishloq xo‘jalik fanining shu kundagi rivojida (bizda va chet elda) 
tajriba ishlari uchun 50-100 kv.m maydoncha tavsiya etadi. 
Ba‘zi  hollarda,  ya‘ni  tuproq  ishlov  usullari  tekshirilganda,  turli  mashina  va 
mexanizmlar  sinab  ko‘rilganda  esa  maydoncha  sathi  300  xatto  1000  kv.m  qadar 
oshirilishi ham mumkin bo‘ladi. Tajriba ishlari bog‘ ko‘chatzorlarda o‘tkazilganda 
esa, tajriba maydonchalariga 6-10 ta buta joylashishini e‘tiborga olish lozim. 
Dorivor  o‘simliklar  yetishtirish  dala  tajribasi  o‘tkazilganda  esa  tajriba 
maydonchasi  sathi  kattaroq,  ya‘ni  100  dan  3000  kv.m  gacha  bo‘lishi  mumkin. 
YAna  shu  zona  uchun  xos  bo‘lgan  agrotexnik  va  mexanizatsiya  ishlarini 
ta‘minlashiga e‘tibor bsriladi. 
Umuman tajriba maydonchasining sathi bu konkret aniq bir holat bo‘lmasdan, 
u  tajriba  vazifasi  tuproq  sharoiti,  ekish  usullari  ekinlarni  parvarish  qilish  usullari, 
hosilni yig‘ish va boshqalarga qarab u yoki bu miqdorda o‘zgarib turishi mumkin. 
Hosil  maydonchalari  -  tajriba  maydonchalarini  ajratib  turish  uchun  yonbosh 
va 
ztaklardan 
himoya 
maydonchalari 
ajritiladi. 
YOnbosh 
himoya 
maydonchalarining  kengligi  0,5-1,5  m  bo‘ladi.  Ba‘zi  hollarda  masalan  sug‘orish 
yoki
 
gerbitsidlar  bilan  o‘tkazilgan  tajribalarda  esa  ularning  kengligi  2-3  m  qilib 
belgilanadi. 
Sort  sinov  ishlarida  esa  yonbosh  himoya  maydonchalari  kichikroq  qilib,  bir 
sort ikkinchisidan 20-40 sm himoya maydonchasi orqali ajratiladi. 
Etaklardan  himoya  maydonchalari  2  m  dan  kam  bo‘lmasdan,  mashina  bilan 
agregatlar  ishlatilganda,  ularni  dala  etaklarida  qayrilib  olishlari  uchun  esa  5  m 
etakdan himoya maydonlari qoldiriladi. 
Tajriba  maydonlarining  shakli-haqida  gapirilganda  ularning  uzunligining 
(bo‘yining) ekinga bo‘lgan nisbatlari tushiniladi. Maydonlar bu munosabatga qarab 
kvadrat, 10x10 yoki 5 x5, to‘g‘ri turt burchak 5x10 yoki 4x20m va cho‘zik 2,5x40 
yoki 4x60m bo‘lishlari mumkin. 
Tuproq  sharoitlari  turlicha  bo‘lgan  uchastkalarda  cho‘ziq  maydonchalar 
yaxshi  natija  beradilar.  Lekin  bu  maydonchalarning  parametrlari  katta  bo‘lgani 
uchun himoya maydonlariga ko‘p yer uchastkasi sarf etiladi. Kvadrat formasidagi 
maydonchalar  yonma-yon  variantlar  bir-biriga  taasuroti  ko‘p  bo‘lgan  holatda 

---