Агросаноат мажмуаси иқтисодиёти

Интернет сайдлари: 
1.
Петранева Г.А., Экономика и управление в сельском хозяйстве. 
Учебник. 2004,
http://textbook.ru/catalogue/book/33320.html 
2.
Петранева Г.А., Экономика и управление в сельском хозяйстве, 
Академия, 2003, 
http://rbip.bookchamber.ru/description7897.htm
3.
Н.А. Попов «Основы рыночной агроэкономики и сельского 
предпринимательства», 
М: 
Тандем 
/ЭКМОС, 
2002,
http://family.taukita.ru/item22219310.html
4.
Н.А.Попов. Экономика отраслей АПК. Курс лекций, 2002, 
http://shopper.h1.ru/books.shtml?topic=935&page=1
5.
Н.Я.Коваленко, Экономика сельского хозяйства, М.: «ЮРКНИГА», 
2004, 
http://web.book.ru/cgi-bin/book.pl?page=4&book=88899
6.
www.bearingpoint.uz 

---

96 
9-мавзу. 
ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ МЕҲНАТ РЕСУРСЛАРИ ВА УЛАРДАН 
ФОЙДАЛАНИШ 
 
9.1. “Қишлоқ хўжалиги меҳнат ресурслари” тушунчаси, унинг 
таркиби 
9.2. Меҳнат ресурсларидан фойдаланиш кўрсаткичлари 
9.3. Меҳнат унумдорлиги ва уни ҳисоблаш усуллари
9.4. Қишлоқ хўжалигида меҳнат ресурсларидан фойдаланиш ва
меҳнат унимдорлигини ошириш йўналишлари
9.1. “Қишлоқ хўжалиги меҳнат ресурслари” тушунчаси, унинг 
таркиби 
Ишлаб чиқариш жараёнининг зарурий қисми меҳнатдир. Меҳнат 
инсонга хос хусусият. Инсоннинг жисмоний ва ақлий фаолияти меҳнат 
ҳисобланади. Ишни тракторлар, машиналар, ишчи ҳайвонлар бажариши 
мумкин. Меҳнат эса фақат онгли фаолият натижасидир. Ишлаб 
чиқаришнинг самарадорлиги кўп жиҳатдан меҳнатнинг ҳолатига боғлиқ. 
Агарда қилинаётган бўлса, унинг унумдорлиги юқори бўлади. Ҳар бир 
мамлакат аҳолисининг меҳнат қилиш қобилиятига эга қисми унинг меҳнат 
ресурсларини ташкил этади. Ўзбекистон аҳолисининг 50 фоизидан 
кўпроғи меҳнат қилиш қобилиятига эга. Аниқроғи, меҳнат ресурсларининг 
сони 2002 йилда 12346 минг кишини, шундан иқтисодий фаол аҳоли 
9333,2 минг кишини ташкил этди.
Нафақа ёшидагилар ва меҳнат қилиш қобилиятига эга ўсмирлар ҳам 
аҳолининг каттагана қисмини ташкил этади. Лекин жамият учун фаол 
меҳнат ресурслари 16 ёшдан 55 ёшгача бўлган аёллар ва 16 ёшдан 60 
ёшгача бўлган эркаклар ҳисобланади. Иқтисодий фан шу меҳнат 
ресурсларидан энг фаоли бўлганларни, яъни 22 ёшдан 33 ёшгача бўлган 
кишиларни алоҳида ўрганади.
Қишлоқ хўжалиги корхоналари меҳнат ресурслари асосий ва ёрдамчи 
гуруҳларга бўлинади. Асосий меҳнат ресурсларига 16 ёшдан 55 ёшгача 
бўлган аёллар, 16 ёшдан 60 ёшгача бўлган эркаклар, ёрдамчи меҳнат 
ресурсларга 14-16 ёшдаги ўсмирлар ва нафақа ёшидаги аёл ва эркаклар 
киради. Улардан асосан қишлоқ хўжалиги йилининг айрим даврларида 
фойдаланилади. Қишлоқ хўжалиги меҳнат ресурсларидан фойдаланиш шу 
тармоқнинг ўзига хос хусусиятидан келиб чиқади. Энг аввало қишлоқ 
хўжалиги ишлаб чиқариши мавсумий характерга эга. Натижада ишлаб 
чиқариш хусусиятидан келиб чиқиб, йилнинг айрим даврларида меҳнат 
ресурсларининг бўш қолиш ҳолати юз беради. Қишлоқ хўжалигида иш 
даври билан ишлаб чиқариш даврининг мос тушмаслиги ҳам меҳнат 
ресурсларининг вақтинчалик бекор қолишига сабаб бўлади. Масалан, 

---

97 
пахта чигити экилгандан кейин то у униб чиқгунча 15-20 кун ўтади. Бу 
даврда ишчи ходимлар бекор қолади. 
Қишлоқ хўжалигида ер асосий восита бўлганлигиучун ишлаб 
чиқаришни жойлаштириш, ихтисослашишни танлашга таъсир қилади. Бу 
эса, ўша ишлаб чиқариш тури талаб қиладиган меҳнат ресурсларини талаб 
этади. Қишлоқ хўжалигида ишлаб чиқариш йирик майдонларда ташкил 
этилади. Шунга яраша меҳнатни ташкил этиш ҳам маълум талабларга 
жавоб берадиган қилиб танланади. Қишлоқ хўжалиги меҳнат ресурслари 
нисбатан паст малакага эга. Уларнинг бир ердан иккинчи ерга кўчиб ўтиш 
даражалари ҳам жуда паст. Бу муаммо ҳам улар бор жойда ишлаб 
чиқаришни, турли хизмат турларини имкони борича максимал даражада 
ташкил этишни талаб қилади. 
Мамлакат меҳнат ресурсларининг 27 фоизи давлат секторида,73 фоизи 
эса нодавлат секторда хизмат қилмоқдалар.