Agrokimyo kirish

10.3. YASHIL O’G’ITLAR

380. 
     Tuproqni organik moddalar va azot bilan boyitish maqsadida yashil o’simliklar haydalib, tuproqqa qo’shib yuboriladi. Bunday o’simliklar sideratlar, ularni o’stirish usuli esa sideratlash deyiladi. O’zbekistonda sideratlar sifatida javdar, no’xat, gorchitsa, bersima, аrpа, raps, shabdar, mosh, loviya, qoplania beda va xantal tavsiya etiladi. Yashil o’g’itlar boshqa organik o’g’itlarga o’xshash tuproqning xossalariga va qishloq xo’jalik ekinlarining hosildorligiga har tomonlama ijobiy ta’sir qiladi. Ular tuproq tarkibidagi organik modda va azotni ko’paytiradi (10.3.1-jadval).
     

(10.3.1-jadval)
Dukkakli ekinlar tarkibidagi oziq moddalar
(ko’kligidagi massasiga nisbatan, % hisobida)

Yashil o’g’itlar turi	N	P2O5	K2O	CaO	H2O	Ko’k massa s/ga	Azot kg/ga
No’xat	0,5	0,15	0,5	0,3	88	130-250	75-130
Xashaki no’xat	0,5	0,15	0,5	0,3	85	160-250	80-130
Xashakli dukkaklilar	0,5	0,15	0,5	0,32	87	150-250	80-140
Gina	0,48	0,14	0,49	0,3	82	100-180	50-90
Qizil sebarga	0,48	0,13	0,44	0,4	80	130-260	70-140
Shabdor	0,5	0,14	0,5	0,4	82	180-350	70-140
Mosh	0,5	0,15	0,5	0,4	80	180-220	75-130

381. 
     Yashil o’simliklarni ishlatilish sharoitiga qarab har gektar yerga 35—45 t organik massa haydab yuborilsa, tuproqqa 150—200 kg azot tushadi. Bu o’rtacha 35—40 t go’ngga tengdir. Go’ng yetishmaganda uning o’rnini ko’kat o’g’itlar to’ldiriladi. Sideratlar tarkibidagi azot go’ng tarkibidagi azotdan ko’proq bo’lishi mumkin.
     
382. 
     O’simliklarni yashil o’g’itlar tarkibidagi azotdan foydalanish koeffitsienti (birinchi yili) go’ng tarkibidagi azotga nisbatan ikki barobar yuqoridir.
     
383. 
     Yashil o’simliklar tuproqqa aralashtirib haydab tashlangandan keyin tuproq sernam tutilsa, u tez parchalanib ta’siri oshadi. Tarkibidagi to’plangan azot tuproqda butunlay saqlanib qoladi, ya’ni yo’qolmaydi. U boshqa organik o’g’itlarga nisbatan tez parchalanadi.
     
384. 
     Yashil o’g’itlar ta’sirida tuproqning agrokimyoviy xossalari yaxshilanadi. Tuproqda chirindini ko’payishi natijasida uning biologik faolligi tezlashadi. Tuproq va tuproq usti havosi karbonat angidridga boyiydi, natijada o’simliklarning havo oziqlanishi yaxshilanadi, tuproqda o’simliklar o’zlashtira oladigan kul elementlari ko’proq to’planadi. Shuning bilan bir vaqtda tuproqdagi mikroorganizmlarni, oziq elementlarni yutish qobiliyati tezlashadi va bu elementlarni, ayniqsa azotni tuproqning pastki qatlamlariga yuvilishi keskin kamayadi.
     
385. 
     O’zbekistonda Tuproqshnoslik va agrokimyo instituti olimlari tomonidan sug’oriladigan tipik va o’tloq tuproqlarda raps va shabdor o’simliklari bilan o’tkazilgan tajribalar shuni ko’rsatdiki, tuproq unumdorligini oshirish bilan qiyin eriydigan fosfatlar o’simlik o’zlashtira oladigan holatga o’tgan va harakatchan formalari tuproqda ko’paygan.