|
Suyuqlik
Suyuqlik materiya
agregat holatlaridan
biri boʻlib, unda hajm saqlanadi, biroq
shakl oʻzgaradi. Suyuqlik bir-biri bilan
kimyoviy bogʻlangan atom va
molekulalardan iborat. Yerda eng keng
tarqalgan suyuqlik suvdir. Suyuqlik gaz
kabi
oquvchan
va idish shaklini oladi.
Baʼzi suyuqliklar bosimga chidamli,
boshqalari esa siqiladi. Gazdan farqli
oʻlaroq suyuqlik kengayib butun idishni
toʻldirmaydi, sobit zichlikni saqlaydi.
Suyuqlikning farqli xossasi
sirt
tarangligidir
, u
namlanish
hodisasiga
sabab boʻladi. Suyuqlik zichligi qattiq
moddanikiga yaqin, gaznikidan esa
ancha yuqori.
Suyuqlik — moddaning qattiq va
gazeimon holatlari oʻrtasidagi agregat
holat. S.ning baʼzi xossalari gaznikiga,
baʼzi xossalari qattiq jismnikiga oʻxshab
Suyuqliklardagi
sirt tarangligi
tufayli
yuza
torayishga
intiladi, natijada erkin tushayotgan suyuq suv
sharsimon
tomchiga
aylanadi.
ketadi. U qattiq jismga oʻxshab maʼlum
hajmni egallaydi, idishga quyganda esa,
gaz singari, idish shaklini oladi. Kimyoviy
tarkibiga koʻra S. 1 komponentli (sof), 2
komponentli (binar), 3 komponentli va
koʻp komponentli (4 va undan ortiq
komponentli) suyuq aralashmalar
(eritmalar)ga boʻlinadi. Fizik tabiatiga
koʻra S. normal (odatdagi), suyuq
kristallar va kvant suyukliklar (suyuq 4Ne,
3Ne va ularning eritmalari)ga boʻlinadi.
Odatdagi S.lar faqat bitta fazaga ega.
Geliy "Ne ikki suyuq fazada — normal va
oʻta oquvchan fazalarda, suyuk, kristall
moddalar esa normal va bir yoki hatto bir
necha anizotrop fazalarda boʻlishi
mumkin. Normal S. tashqi taʼsir
boʻlmaganida makroskopik bir jinsli va
izotrop boʻladi. Xuddi shu xossalari bilan
S. gazga oʻxshaydi, ammo anizotrop
kristall qagtiq jismlardan keskin farq
qiladi. Amorf qattiq jismlar (mas, shisha)
oʻta sovitilgan S. boʻlib, odatdagi Sdan
kinetik harakteristikalari son qiymatlari
bilan farq qiladi. Agar S. qizdirila
boshlansa, uning issiqlik oʻtkazuvchanlik,
yopishqoqlik, diffuziya kabi xossalari
gazlarning shunday xossalariga
yakinlashib boradi. Kristallanish
temperaturasiga yaqinlashganda esa,
kupchilik odatdagi S.larning zichligi,
siqiluvchanligi, issiqlik sigʻimi, elektr
oʻtkazuvchanligi kabi xossalari mos
ravishdagi qattiq jismlarning shunday
xossalariga yaqinlashadi.
Slarda molekulalar birbiriga yaqin turadi.
Shuning uchun har bir molekula oʻzining
atrofidagi qoʻshni molekulalar bilan
oʻzaro taʼsirlashib turadi. S. molekulalari
gaz molekulalari kabi erkin harakat
qilmasdan, qandaydir vaqt oraligʻida
oʻtroq holat deb ataluvchi holatdagi
muvozanat vaziyat atrofida tebranib
turadi. Vaqtvakti bilan S molekulasi
oldingi muvozanat vaziyatdan oʻz
oʻlchamlariga yaqin boʻlgan masofacha
uzoqlikka oʻtib, yangi muvozanat
vaziyatni egallab boradi. Shu tarzda S
molekulalari S. hajmi boʻyicha betartib
ravishda sekinlik bilan koʻcha boshlaydi.
S aniq hajmga ega boʻlishiga qaramay,
maʼlum shaklni saklab qola olmaydi va
idishning oʻzi egallagan qismining
shaklini oladi.
Moddalarning faza holati, asosan, tra T
va bosim R ga bogʻliq. Molekulalarning
oʻzaro taʼsiri oʻrtacha potensial
energiyasining ularning oʻrtacha kinetik
energiyasiga nisbatan faza holatini
aniklaydigan kattalik ye(T, R) hisoblanadi.
Qattiq jismlar uchun ye(G, R)"gʻ; bu
molekulalarning oʻzaro taʼsir kuchining
katta ekanligini va u molekulalarni
muvozanat holat yaqinida ushlab
turishini koʻrsatadi. Gazlar uchun ye(T,
R)"gʻ; bu molekulalarning tortishish kuchi
ularni birbiriga yaqin holatda ushlab tura
olmasligini ifodalaydi. S uchun g(T, R)~gʻ.
Bu esa S.ni tashkil etuvchi
molekulalarning uzluksiz betartib
harakati va molekulalar orasidagi oʻzaro
taʼsir kuchlarining qoʻshgan hissalari
deyarli bir xil ekanligini koʻrsatadi.
S.ning makroskopik xossalari mexanika,
fizika, fizikkimyo uslublaridan foydalanib
oʻrganiladi. Mac, muvozanat holatdagi
S.ning mexanik va issiklik xossalari
termodinamika uslublari; muvozanat
holatdan chiqarilgan Slarda sodir
boʻluvchi jarayonlar qaytmas jarayonlar
termodinamikasi; yaxlit muhit deb
qaraluvchi S. harakati gidrodinamika;
suyuq metallarning oʻziga xos oqimi
magnit gidrodinamika uslublari orqali
oʻrganiladi.
Abror Noʻʼmonxoʻjayev.
Gaz
Qattiq
Ko‘proq o‘rganish Ushbu maqolada
Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-
2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.
Shuningdek qarang
Soʻnggi tahrir 12 oylar avval 146.198.73.0 tomonidan amalga oshirildi
Matndan CC BY-SA 3.0 litsenziyasi boʻyicha
foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan
boʻlsa).
Ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib,
Vikipediyaga yordam berishingiz
mumkin.
Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak.
"
https://uz.wikipedia.org/w/inde
x.php?
title=Suyuqlik&oldid=2090878
"
dan olindi
Do'stlaringiz bilan baham: | 
