Аграр тармоқ иқтисодий салоҳиятини оширишда институционал ислоҳотлар ва

 
БОШОҚЛИ ДОН ЕТИШТИРИШДА РЕСУРС ТЕЖОВЧИ 
ТЕХНОЛОГИЯДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ АФЗАЛЛИКЛАРИ 
 
Р.А. Нурбекова
 - ҚХООСИИТИ стажёр-тадқиқотчиси 
Бугунги кунда
 
дунё аҳолисининг жадал суръатлар билан ошиб 
бораётганлиги мавжуд экин майдонларидан самарали фойдаланишда 
ресурстежовчи етиштириш технологияларни ишлаб чиқиш, самарадорлигини 
ошириш, қишлоқ хўжалигида рақамли иқтисодиётни ишлаб чиқаришга 
жорий этишни тақозо қилмоқда.
Ўзбекистон Республикасининг 2017-2021 йилларга мўлжалланган 
“Ҳаракатлар стратегиясида ... сув ва ресурсларни тежайдиган замонавий 
ресурстежовчи агротехнологияларини қўллаш, унумдорлиги юқори бўлган 
қишлоқ хўжалиги техникасинидан фойдаланиш” масаласи устувор вазифа 
сифатида белгилаб, ҳар йилги давлат дастурларини ишлаб чиқишда бунга 
алоҳида аҳамият қаратилмоқда.
1
Дунёда дон, хусусан бошоқли дон етиштириш йилдан йилга ортиб 
1
https://lex.uz/acts/-3107036

---

 
651 
бормоқда. Падемия туфайли келиб чиқган ноаниқликка қарамай, ФАОнинг 
2020/21 йилги дастлабки прогнозлари донга бўлган талаб ва таклифнинг 
қулай ҳолатига ишора қилмоқда. Дастлабки истиқболлар шуни кўрсатадики, 
2020 йилда глобал дон маҳсулотларини етиштириш ўтган йилги рекорд 
натижага нисбатан 2.6 фоизга ошган. Ялпи буғдой етиштириш дунё бўйича 
760 млн тоннага тенг бўлган бўлса, 2021 йил март ойида 774 млн тоннанни 
ташкил этган ва 14 млн тоннага ошганлиги кузатилган. 2020 йилда ялпи дон 
ҳосили 2761.3 млн. тонна донли экинлар ҳосили етиштирилган бўлиб, 
шундан 28,03 фоизи буғдой дони ҳиссасига тўғри келади. 
1
Қишлоқ хўжалигида ресурс тежовчи технологиялар деб ерга турли хил 
ишлов бериш яъни шудгорлаш, чизел қилиш бараналаш ва бошқа агротехник 
тадбирларни камайтиришга ёки иқтисодий сарф харажатларни тежаш орқали 
қишлоқ хўжалиги экинларини етиштириш тушунилади. 
Дунёда Бразилия, Америка қўшма штатлари, Ҳиндистон, Хитой, Россия, 
Қозоғистон каби кўпгина давлатлар қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини 
етиштиришда миллионлаб гектар ер майдонларида ресурс тежовчи 
технологиялардан фойдаланишмоқда. Ресурс тежовчи технологиялар экиш 
турларига қараб бир неча турга бўлинади: 
Нол ишлов бериш (Zero tillage) тўғридан-тўғри экишни ўз ичига олувчи 
ва олдинги экин қолдиқларининг ерда қолдирилишини кўзда тутувчи ерга 
ишлов бермаслик усули тупроқ эрозиясининг назорат қилишга ва ер 
ресурсларини узоқ вақт мобайнида сақлаб қолишга ёрдам беради, ўсимлик 
чириндиси тупроқ юзасини кучли шамол ва ёмғир таъсиридан ҳимоя қилади, 
тупроқ озуқа элементлари йўқолишининг олдини олади. Шу тариқа 
ўсимликлар таркибидаги озуқа моддалари кўпайиб, тупроқнинг сув-физик 
хоссалари яхшаланади. Тупроқ эрозияси тахминан 70 фоизга камаяди ва 
тупроқнинг биологик фаоллиги ва биохилма-хиллиги максимал даражада 
кўтарилади.
Минимум ишлов бериш (Minimum tillage) - тупроқ юзасида ўсимлик 
қолдиқлари қолдирилган ҳолда ерни шудгор қилмасдан чизел ёки бараналар 
ёрдамида тупроқ юзасига ишлов бериш. 
Ерга минимал ишлов бериш суғориш таъсирида тупроқ структурасининг 
бузилиши ҳамда унинг унумдор қатлами ювилиб кетишининг олдини олади 
ва сувнинг ўсимлик илдизига кўпроқ миқдорда етиб боришини таъминлайди. 
Натижада ўсимликлар яхшироқ ривожланади ва тупроқ эрозиясининг олди 
олнади. 
Қишлоқ хўжалигида ресурс тежовчи технологияларнинг учта тамойили 
мавжуд бўлиб улар: 
тупроққа минимум ишлов бериш ва ер ҳайдашни истисно этиш; 
сув буғланиши ва эрозиясининг олдини олиш ҳамда тупроқ об-ҳавонинг 
кескин ўзгаришлари таъсиридан ҳимоя қилиш учун ер юзаси ўсимлик 
қолдиқлари билан доимий равишда қопланиб туришини таъминлаш; 
1
 
http://www.fao.org/worldfoodsituation/csdb/en/
 

---