Аграр тармоқ иқтисодий салоҳиятини оширишда институционал ислоҳотлар ва

 
511 
капитал асосий капитал ва айланма капитал сифатида тадқиқ қилинган 
бўлиб, уларнинг ўзаро фарқлари турлича асосланган. 
Ф.Кенэ асарларида асосий капитал ва айланма капитал ўртасидаги фарқ 
“avances primitives”, яъни дастлабки аванслар ва “avances annauelles”, яъни 
ҳар йиллик аванслар ўртасидаги фарқлар сифатида акс эттирилган. Бу 
йўналишда Ф.Кенэ “Ҳар йиллик аванслар ҳар йили деҳқончилик ишлари 
учун қилинадиган харажатлардан иборатдир. Бу аванслар деҳқончилик 
асбоб-ускуналари фондини ташкил қилувчи дастлабки аванслардан фарқ 
қилиши лозим
1
”лигини таъкидлайди.
Иккинчи қисм бу капитални корхона балансидан келиб чиқиб 
баҳолайдиган иқтисодчи олимлар бўлиб, булар Ю.А.Бабаев, Ионова А.Ф., 
Селезнева Н.Н., Кондраков Н.П., Пизенгольц М.З., Савицкая Г.В., Шеремет 
А.Д., Сайфулин Р.С., Пардаев М.Қ., Дусмуратов Р.Д., Уразов К.Б., Ваҳобов 
А.В. ва бошқалардир. Ушбу иқтисодчи олимлар классик иқтисодчилардан 
фарқли равишда капитални корхона активлари сифатида акс эттириб, унинг 
шаклланиш манбаларини икки қисмга ажратиб, мавжуд активларнинг 
манбаси сифатида акс эттирганлар. Бунда капиталнинг шаклланиш 
манбаларининг биринчи қисмини хусусуй капитал сифатида акс эттириб, 
иккинчи қисми қарз капитали ёки мажбуриятлар сифатида акс эттирганлар. 
Муаллифларнинг корхона капитали шаклланиш манбаларининг хусусий 
капитал бўлимини ёритишда турли йўналишда, лекин бир-бирига нисбатан 
яқин фикрларни илгари сурганлар.
Иқтисодчилар 
Ю.А.Бабаев, 
Л.Г.Макарова, 
А.С.Макаров, 
Ю.А.Оболенская, А.М.Петровларнинг фикрича, “Хусусий капитал-бу жалб 
қилинган капитал мажбуриятларини қўшмаган ҳолда устав, қўшилган, резерв 
капитали, тақсимланмаган фойда ва бошқа резервлар (мақсадли фондлар ва 
резервлар) йиғиндисидир”
2
. Ушбу иқтисодчи олимлар фикрича корхонанинг 
мавжуд маблағларининг ташкил топиш манбалари икки қисмдан иборатлиги 
ва умумий капиталдан корхона мажбуриятларининг пулдаги қиймати 
айрилгандан қолган қисми корхонанинг хусусий капиталини ташкил 
этишини таъкидлашган. Келтирилган таърифда корхонанинг қарз капиталини 
жалб қилинган капитал деб номланган ва бу жалб қилинган капитал 
тушунчасини алоҳида ёритилган бўлиб: “жалб қилинган капитал - бу 
кредитлар, қарзлар ва кредиторлик қарзлар, шунингдек юридик ва жисмоний 
шахсларга мажбуриятлардир.”
3
-дея таърифланган. Фикримизча, жалб 
қилинган капитал тушунчаси нисбатан кенгроқ бўлиб, унга таъсисчилардан 
жалб қилинган маблағлар ҳам киритилади, бу эса хусусий капиталнинг бир 
қисмини ташкил этади. 
1
Ф.Кенэ. Избранные экономическые произведения. -М.: Соцэкгиз, 1960. 495 с.
2
Ю.А.Бабаев, Л.Г.Макарова, А.С.Макаров, Ю.А.Оболенская, А.М.Петров; Бухгалтерский финансовый учет: 
Учебник для вузов/ Под ред. проф. А.Ю.Бабаева. -М.: Вузовский учебник, 2003. -525 с.(434-435 с)
3
Шу ерда.

---