Аграр тармоқ иқтисодий салоҳиятини оширишда институционал ислоҳотлар ва

 
207 
bu erda α – koeffitsient, qiymatlari 0 va 1 oralig‘ida bo‘ladi. 
Laplas mezoni variantlar ko‘rsatkichlarining nafaqat “eng yomon” va “eng 
yaxshi” qiymatlarini, balki barcha qiymatlarini hisobga oladi, oraliq qiymatlari 
quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi: 




m
j
ij
j
m
S
1
1
max
Bu erda n – ustun bo‘yicha ko‘rsatkichlarning umumiy soni. 
Sevidj mezoni bo‘yicha har bir variant uchun baholar to‘plamidan bahoning 
maksimal qiymati tanlanadi va hosil bo‘lganlar ichidan minimali tanlab olinadi: 
C = min
i
max
j
(max
i
P
ij 
- 
ij
P
). 
2. Additivlik mezoni vektorli mezonlarni taqqoslash usullaridan biridir. Bu 
holda qo‘shimcha evristik ma’lumotlar echim qabul qilish sohasining etuk 
mutaxassislari bo‘lgan ekspertlar guruhidan olinadi. Bunday ma’lumotlar og‘irlik 
koeffitsienti sifatida qo‘llanilib, dastlabki ko‘rsatkichlar to‘plamiga beriladigan 
ustunlikni xarakterlaydi. Umuman olganda har bir variant bo‘yicha baholash 
shkala rangi sifatida ifodalanadi. 
Additivlik mezonida ahamiyatli o‘rinni ekspert baholash usuliga asoslangan α
j
egallaydi. Variantlar quyidagi formula bo‘yicha baholanadi: 
min F(X) =










s
j
m
s
j
j
j
ij
j
x
a
x
a
1
1
)
(
)
(
, 
bu 
erda 
)
(
),
(
x
P
x
P
j
ij


- 
ko‘rsatkichlarning qiymatlari mos ravishda 
minimallashtiriladi (j=
s
,
1
) yoki maksimallashtiriladi (j= 
);
,
1
m
s

3. Ranglar bo‘yicha yoki ranglar summasi bo‘yicha integral reyting, bunda 
yuqoridagi ikkala yondoshuv bo‘yicha natijaviy baholar umumlashtiriladi, bu esa 
variantlarni nisbatan ob’ektiv natijaviy baholash imkonini beradi. 
Qo‘yilgan loyihaviy echimlarni ko‘pmezonli ko‘pdarajali baholash va 
ularning eng yaxshisini tanlash uchun dasturiy ta’minot ishlab chiqilgan. 
Ishlab chiqilgan dasturiy ta’minot quyidagi funksiyalarni avtomatlashtirishni 
ta’minlovchi algoritmik va dasturiy vositalar majmuidan iborat: investitsion 
loyihaning yangi variantlarini shakllantirish; investitsion loyihaning mavjud 
variantlarini o‘zgartirish; foydalanuvchi bilan muloqat jarayonini tashkil qilish; 
investitsion loyihalarni optimallik mezonlari bo‘yicha baholash va tahlil qilish; 
loyihani tanlash va qabul qilish va h. 
Dasturiy vositalar quyidagi masalalarni echishga mo‘ljallangan: 
-
Bir necha mezonlar bo‘yicha investitsion loyiha variantlarini baholash va 
tahlil etish (Vald, Gurvits, Laplas, Sevidj mezonlari, bir qancha integral reyting 
buyicha rangli shkalali baholash); 
-
loyihalarning jalb qiluvchanligini ko‘pmezonli baholash, bu loyihalarni 
dastlabki ishlashda, hamkorlar uchun uning investitsion jalb qiluvchanligini 
baholash maqsadiga xizmat qiladi. Baholash quyidagi asosiy ko‘rsatkichlar orqali 
amalga oshiriladi: kapital qo‘yilmalarning iqtisodiy samaradorligi; kapital 

---