Аграр тармоқ иқтисодий салоҳиятини оширишда институционал ислоҳотлар ва

 
465 
олинган даромадлар", 9040 "Сотилган товарларнинг қайтарилиши", 9050 
"Харидор ва буюртмачиларга берилган чегирмалар") счётлар бўйича 
аналитик ҳисоб сотилган маҳсулот (товар), бажарилган иш ва кўрсатилган 
хизматларни ҳар бир тури бўйича юритилади. Бундан ташқари, бу счётлар 
бўйича аналитик ҳисоб ишлаб чиқарииши бошқариш мақсадида сотилиш 
жўғрофий сегментлари ва бошқа сегментлари бўйича юритилиши мумкин. 
Тайёр маҳсулотни харидорга жўнатиш харидор билан аввалдан тузилган 
шартномаларга асосан амалга оширилади. Бу шартномаларда жўнатиладиган 
маҳсулотни муддати, миқдори, қиймати ва ҳисоб-китоб шартлари акс 
эттирилади. Аудитор шартномалардаги шарт-шароитларни тўлиқ акс 
эттирилишини текширади. Ундан ташқари маҳсулот жўнатилиши ҳисоб счёт-
фактура, чиқим юкхати тўлов-талабномаси ва бошқа ҳужжатларда тўғри 
расмийлаштирилганлиги аниқланади. Маҳсулот жўнатилганда унинг 
сотилиши нархи тўғри ҳисобланиши, яъни унга қўшилган қиймат, акциз ва 
бошқа солиқлар қиймати, маҳсулотни 
харидорга етказиш 
учун 
сарфланадиган транспорт тайёрлов харажатлари суммаси қўшилиши 
текширилади. Ўтган йилларда мамлакатимизда аудитнинг норматив –
ҳукукий ва услубий базаси шакллантирилди, шунингдек «Ўзбекистон 
Республикасида аудиторлик фаолиятини янада ривожлантириш чора-
тадбирлари» тўғрисида 2018-йил 19- сентябрь ПК-3946 сонли қарори қабул 
қилинди.Бунга 
кўра 
аудиторлик 
фаолиятини 
лицензиялашнинг 
соддалаштирилган ва босқичма босқич муддатсиз даврга ўтказиш тизими 
жорий этилди,бу аудиторлик хизматлари бозорининг шаклланишига ва 
маҳаллий аудиторлик ташкилотлари аудиторлик компанияларининг йирик 
халқаро тармоқларгига киришини таъминлашга имкон яратади. Хўжалик 
юритувчи субъектлар фаолиятини текшириш ва уларга холисона баҳо бериш 
мустақил 
аудиторлар 
ва 
аудиторлик 
ташкилотлари 
зиммасига 
юклатилган.Бундан ташкари 2021 йил 5 февралда № ЎРҚ- 677 сонли 
“Аудиторлик фаолияти тўғрисидаги”конун кабул килинди. 
Аудитор 
жўнатилган 
маҳсулотнинг 
ҳақиқий 
таннархи 
тўғри 
аниқланишини текширади. Бухгалтерия ҳисобини миллий стандартларига 
биноан маҳсулот жўнатилган вақтидан бошлаб сотилган деб ҳисобланади. 
Тайёр маҳсулот харидорларга жўнатилганда унинг ҳақиқий таннархи 
номаълум бўлади, чунки унинг ҳақиқий таннархи ойнинг охирида 
аниқланади. Шунинг учун жорий ҳисобда жўнатилган тайёр маҳсулотлар 
ҳисоб нархларида расмийлаштирилади. 
Ҳисоб нархлари сифатида режадаги таннарх ёки шартнома нархлари 
қўлланилади. Ҳисобот даврининг охирида жўнатилган маҳсулотнинг ҳақиқий 
таннархи ва унинг ҳисоб нархлари билан фарқи аниқланади.
Хулоса килиб айтганда, асосий хўжалик фаолиятидан даромадларни 
ҳисобга олишда асосий масала бўлиб даромадни тан олиш вақтини аниқлаш 
ҳисобланади. Асосий хўжалик фаолиятидан даромад хўжалик юритувчи 
субъектга келгусида иқтисодий наф тушиши эҳтимоли бўлган пайтда, 

---