Аграр тармоқ иқтисодий салоҳиятини оширишда институционал ислоҳотлар ва

ҚОРАКЎЛЧИЛИК ТАРМОҒИДА ИҚТИСОДИЙ ИСЛОҲАТЛАРНИНГ 
ТАШКИЛИЙ-ИҚТИСОДИЙ АСОСЛАРИ 
 
Н.Ш. Болтаев
, ТДАУ ассистенти 
Чорвачилик соҳасида қоракўлчилик тармоғи асосий ўрин тутади ва 
мамлакатимизда ишлаб чиқарилаётган гўштнинг асосий қисми шу тармоққа 
тўғри келади, шу боис бу қоракўлчиликни илмий асосда ривожлантириш, 
маҳаллий шароитга мос зотдор қўйларни танлаш, меъёр даражасида 
парваришлаш, тўла қийматли озиқлантириш ҳамда наслчилик ишларини 
янада яхшилаш муҳим ва долзарб вазифалардан бири бўлиб ҳисобланади. 
Ишлаб чиқаришнинг иқтисодий самарадорлигини ошириш муаммоси 
Ўзбекистон Республикаси қишлоқ хўжалигини ҳозирги босқичидаги 

---

 
203 
ривожланишининг энг долзарб муаммоларидан биридир. Бу муаммони ҳал 
қилиш кишилар ва жамият эҳтиёжларидан келиб чиқади ва ҳар қандай 
давлатни қандай ижтимоий тузумда бўлишидан қатъий назар биринчи 
галдаги вазифалардан ҳисобланади. Бироқ бу муаммони республикамизда 
ҳал қилиниши ўз хусусиятига эга бўлиб, у қишлоқ хўжалиги ишлаб 
чиқаришининг ташкилий тузилиши, табиий ва ҳудудий хусусиятлари билан 
боғлиқ. Бу яна қишлоқ хўжалигида туб ўзгаришлар амалга ошиши ва энг 
аввало саноатни хом-ашё ва аҳолининг озиқ-овқат маҳсулотлари билан 
таъминлашга тегишлидир ҳамда айнан шу мақсадда ушбу маҳсулотларни 
ишлаб чиқаришни ҳар томонлама рағбатлантириляпти. 
Илмий адабиётларда “Самарадорлик” категориясининг моҳияти ҳақида 
турли хил нуқтаи назарлар мавжуд. Ривожланган мамлакатларда 
самарадорлик асосини техник ва иқтисодий самарадорликка бўладилар. 
Инглиз олими М.Бакетт таъкидлаганидек, иқтисодий қонунлар 
қўлланилиши негизида реал ишлаб чиқариш ўзаро муносабатлари ётади. У 
ерда ишлаб чиқариш функцияси қўшимчаларининг миқдорий кўрсаткичлари 
билан охирги маҳсулот ўртасида реал ўзаро боғлиқликни ифодалайди. 
К.П.Оболенский самарадорликни асосий иқтисодий кўрсаткичлари ер 
майдонининг бирлигига тўғри келадиган маҳсулот ишлаб чиқариш 
ўлчамлари ва маҳсулот таннархини пасайиши бўлиб қолади деб ҳисоблайди. 
Шунинг билан бир қаторда у ҳар қандай ҳолда ҳам 1 сўмлик жами 
харажатларга маҳсулот ишлаб чиқариш ўлчамлари кўрсаткичини қўллашни 
тавсия этади. Бу эса жонли ва жисмоний меҳнатнинг самарадорлигини акс 
эттиради.
Ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш – қишлоқ хўжалигини 
муттасил ривожлантиришнинг энг долзарб муаммолардан бири бўлиб уни 
муваффақиятли ҳал бўлиши тармоқ ривожланиш суръатларини тезлаштириш 
ва республикани қишлоқ хўжалик маҳсулотлари шунингдек, қоракўлчилик 
маҳсулотлари билан тўла таъминлаш имкониятларини яратади. 
Ишлаб чиқаришни иқтисодий самарадорлигини ошириш қишлоқ 
хўжалигининг тармоқларидан бўлган қоракўлчилик тармоғида ҳам асосий 
ўринда туради ва қуйидаги хусусиятларига эга: 
1. Иқтисодий самарадорлигини ошириш қоракўлчилик хўжаликларини 
даромадларини ўсишига, иш ҳақи ва ижтимоий шароитларни яхшилаш учун 
қўшимча маблағ олишга имкон яратади. Бу бутунлигича хўжаликларга ва 
ишчиларнинг ўзларига ҳам наф келтиради. 
Қоракўлчиликда ялпи маҳсулот ҳажми ва соф фойда иқтисодий 
самадорликни асосий кўрсаткичлари қилиб қабул қилинган. 
Қоракўлчилик 
самардорлигини 
аниқлаётганда, 
унинг 
қишлоқ 
хўжалигининг бошқа тармоқларидан фарқ қилувчи хусусиятларини 
шунингдек, бутун қишлоқ хўжалик маҳсулотлари натижаси таъсирига эга 
жиҳатларини ҳисобга олиш зарур. 

---