|
BOSHLANG’ICH SINF DARSLARIDA IMOM AL-BUXORIYNING “AL-ADAB AL-MUFRAD” ASARIDAN
FOYDALANISH
AXATOVA D.A., NavDPI
Хalqimiz o’zining uzoq tarixi, boy madaniyati, jahon pedagogikasiga munosib ulush bo’lib qo’shilgan islomiy
qadriyatlariga ega.
Boshlang’ich sinf o’quvchilarida milliy o’zlikni anglash, vatanparvarlik, o’z vatani uchun iftixor
tuyg’usini kamol toptirishda o’tmish allomalarimiz, mutafakkir va olimlarimizning qarashlari bilan birga mana
72
shu diniy qadriyatlarimiz ham muhim omil bo’lib xizmat qiladi. Muhim diniy qadriyatlarimizdan biri Imom al-
Buxoriy tomonidan yaratilgan “Al-adab al-mufrad” (Adab durdonlari) asaridir. “Al-adab al-mufrad” asaridan
boshlang`ich ta’lim jarayonida foydalanish va undan foydalanishning samarali yo’llarini izlab topish hozirgi kun
ta’lim muassasalarimiz odidagi dolzarb masalalardan biridir.
Imom al-Buxoriy o’zining shox asari – to’rt jildlik “Al-Jome` as-Saxih” nomli kitobining bir bobida axloq va
odobga doir hadislarni, keyinroq yaratgan “Al-adab al-mufrad” (“Adab durdonalari”) nomli asarida jam qilgan.
Asardagi asosiy g’oya yaxshilik qilish, yomonlikni oldini olish bo’lib, dastlabki sahifalari yaxshilikni kimga
qilish kerak, degan maslahatlari bilan boshlanadi. Asardagi 1- bob ota-onaga qaratilgan bo’lib, kim ota-onasini rozi
qilsa, unga tubo (jannatda uchadigan daraxt nomi) nasib bo’lib, Olloh taolo uning umrini ham ziyoda qilur, deyiladi. 2 -
bobning: 3-hadisida esa Musoviya ibn Hayyida (roziyollohu anhu) aytdilarki, Rasulullohdan: “Ey Rasululloh, men
yaxshiligimni kimga qilsam bo’ladi? Deganlarida-“Onangga “,-dedilar.
Shu savolni 3 marotaba qaytardim. Rasululloh: “onangga” – deyaverdilar. To’rtinchi marta so’raganimda:
“Otangga va yaqin qarindosh-urug’laringga”,-deb javob berdilar. Yaxshilikning evazi faqat yaxshilik bo’lishi kerak
deyiladi. Bu yaxshilikni sabr va mashaqqat bilan bolalarni tarbiyalayotgan ayollarga, yetim bolalarga, uyda xizmat
qiluvchilarga qaratilishi ta`kidlanadi.
Boshlang’ich sinflarning o’dobnoma va o’qish fani dasturlarini ko’rib chiqar ekanmiz, uning har bir mavzusida
diniy mersimizdan, Imom-al Buxoriyning “Al-adab al-mufrad” asaridagi hikmatlaridan foydalanish mumkinligiga
guvoh bo’lamiz. Masalan, 1- sinf odobnomasining ikkinchi bo’limi “Odob-inson uchun oftob” deb nomlangan bo`lib,
undagi “Salomlashish odobi”, “Kim birinchi salom beradi”, “Salomlashish qoidalari” mavzularini o’tish jarayonida
quyidagi hadislardan foydalanish mumkin:
“Bir odam uchragan kishiga avval salom bersa, u kishi alloh ham Rasululloh oldida eng yaxshi kishilardandir”.
Bu hadisni o’quvchilarga quyidagicha sharhlab berish mumkin: xalq orasida muhabbat tarqatish uchun islom dini
tomonidan salom bermoq sunnat qilingan. Salom berish faqat diniy burchni o’tash bo’libgina qolmasdan u kishilarni
biri-biriga nisbatan mehrli bo’lishga ham o’rgatadi. Shuning uchun uni xalq orasida mumkin qadar ko’proq tarqatish
kerak. Bu esa, tarbiya ishi bo’lganligi uchun maktab, madrasalarda yosh shogirdlarni shunga odatlantirish uchun
tirishish kerak.
Hadislarda kim avval salom berishi kerak, salomlashish odobi nimadan iborat ekanligi ham ko’rsatib berilgan,
masalan: “Kichik kattaga, o’tkinchi o’tirganga va ozchilik ko’pchilikka salom berg’aydir”, “Otliq piyodaga, piyoda esa,
o’tirganga salom beradi. Piyoda yurganlarning ichida afzali esa, birinchi bo’lib salom berganidir” [2, 336-
б].
Bir odam: “Islomda eng yaxshi amal qaysidir?”- deb so’raganlarida janob Rasululloh: “Ochlarni
to’yg’azmog’ing, tanigan va tanimagan odamga salom bermog’ing”-deb javob qilgan ekanlar. “Musulmon odamning
o’z birodaridan (ya`ni musulmonning musulmondan) uch kundan ortiq arazlab, bir-birini uchratganda teskari qarab
ketmog’i yaxshi emas. Ularning qaysi biri avval salom bersa, o’shanisi yaxshi odmadir!” [2, 337
б],-deyiladi yana bir
hadisda.
Mazkur hadislar mohiyatini kichik yoshdagi bolalarga tushuntirish orqali, biz ularga salomlashish madaniyatini
o’rgatamiz, shu bilan birga ularni o’zaro do’st, birodar, bir-birlari bilan inoq bo’lishga chaqiramiz, ularga kechirimli va
mehribon bo’lish lozimligini uqtiramiz. Bu esa ularning insonparvarlik hislatlarini yuksalishiga olib keladi.
1-sinfda “Oila-mehr bulog`i“, 2-sinfda “Ota-ona - aziz va mo`tabar”, 3-sinfda “Hadislardan namunalar”, “Abu
Abdulloh Muhammad ibn Ismoil Buxoriy”, 4-sinflarda “Oilaviy munosabatlar odobi” nomli alohida boblar o’tilib,
bularning barchasida ota-onani ulug’lovchi, oilaviy munosabatlarni mustahkam bo’lishini targ’ib qiluvchi ko’plab
hadislardan keng foydalanish maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz.
Boshlang`ich sinflarda
“Mo’minlarning afzali go’zal xulqli kishilardir”, “Shirin so’z – sadaqadir!”,
“Yaxshilikka ko’mak bergan kishi yaxshi nasiba olg’usidir, yomonlikka ko’mak bergan kishi yomon nasiba olg’usidir”,
degan hadisdan yaxshi xulqlarga o’rgatishda foydalanish mumkin.
3-sinfdagi “Hadislardan namunalar” mavzusini o`tishda quyidagi hadislarni o'qib, sharhlab berish mumkin:
— Qachonki biror gunoh qilib qo`ysangiz, uni yuvish uchun orqasidani bir savobli ish ham qilib qo`ying.
— Qaysi birlaringda jahlu g'azab qo'zg'asa, darhol u sukut saqlashga o'tsin.
— Dunyodan o 'tib ketganlarning faqat yaxshi sifatlarini yod etinglar. Yomon sifatlaridan tilingizni tiyinglar.
— Tishlaringizni misvok bilan tozalab yuringlar va tozalikka odat qiling.
— Odamlarga yaxshilik qilish va qarindoshlar bilan yaqin aloqada bo'lib, hol-ahvol so'rashib turish, bu savobi
tez tegadigan xayrli ishlardandir.
— Hamma ishlaringizda to'g'ri bo'ling, odamlarga muomalada xulqingiz chiroyli bo`lsin!
— Odamlarga keng qalbli bo'linglar, shunda odamlar ham sizlarga shunday bo`lurlar.
— Bu dunyoda odamlarga qattiq azob beradigan kishilarni Tangri qiyomat kuni qattiq azoblaydi.
— Garchi Xitoyda bo`lsa ham ilmga intilinglar, chunki uni olishga harakat qilish har bir mo`minga farzdir.
Xulosa qilib aytganda, kichik yoshdagi o’quvchilarga ta`lim va tarbiya berishda, ularda insonparvarlik
hislatlarini shakllantirishda Imom al-Buxoriyning “Al-adab al-mufrad” asarining o’rni o’ziga xosdir. Ushbu asardagi
hadislar o’quvchilarda kamtarlik, ota-onaga, kattalarga, ustozlarga hurmat, do’stlik, saxiylik, halollik va rostgo’ylik
kabi axloqiy fazilatlarning shakllanishiga yordam beradi.
73
Do'stlaringiz bilan baham: |
