Agarbiz o’zbekistonimizni dunyoga tarannum etmoqchi, uning qadimiy tarixi va yorug; kelajagini ulug’lamoqchi, uni avlodlar xotirasida boqiy saqlamoqchi bo’lsak, avalombor buyuk yozuvchilarni, buyuk shoirlarni

BOSHLANG‘ICH SINF MEHNAT TA’LIMINI O‘QITISHDA NOAN’ANAVIY USULLARDAN 
FOYDALANISH
XODIYEVA D.P., Nizomiy nomidagi TDPU. 
 
Boshlang‘ich ta’lim yo‘nalishlarida tahsil olayotgan talabalarni kelgusida yuqori malakali mutaxassis 
kadrlar etib tayyorlashda ularda o‘qitishning turli usullaridan mohirona foydalanish ko‘nikmalarini tarkib toptirish 
katta ahamiyatga ega. Hozirgi paytda ta’limda o‘qitishning an’naviy usullari bilan birga turli xil noan’anaviy 
usullaridan foydalanilmoqda. Chunki ular aynan shaxsga yo‘naltirilgan bo‘lib, quyidagi xususiyatlarga ega: pedagog 
o‘qitish jarayoniga talabalarni sub’ekt sifatida jalb qiladi; turli ish usullarini qo‘llaydi; muammoli o‘qitishdan keng 
foydalanadi, individuallashtirilgan va tabaqalashtirilgan o‘qitishni, axborot va yangi pedagogik texnologiyalarni 
ta’limga joriy etadi. Bunday o‘qitish talabalarning nafaqat bilim va ko‘nikmalarini, balki qobiliyatlarini rivojlantiradi 
va imkoniyatlarini kengaytiradi. Natijadaa talabalar - bo‘lajak o‘qituvchilar zamonaviy pedagogik texnologiyalarni amalda 
qo‘llashga tayyorlab boriladi. Bunda o‘zaro bog‘langan ikkita yo‘nalish bo‘yicha ish olib borish mumkin: 
I. Talabalarga pedagogik texnologiyaning mazmuni va mohiyati, turlari hamda ularni o‘qitish maqsadlariga 
muvofiq bo‘lishi haqidagi aniq tushunchalarni berish.
356 

---

II. Barcha darslarni (ma’ruza, amaliy, laboratoriya ishlari, seminar va mustaqil mashg‘ulotlarni) zamonaviy 
pedagogik texnologiyalarga asoslangan holda tashkil etish. 
Mazkur maqsadga erishish uchun, ya’ni talabalarga o‘qitishning noan’naviy usullarini amalda qo‘llashni 
o‘rgatish uchun quyidagi tamoyillarni asos sifatida qabul qilish mumkin: 
- talabaning darsda yangi ma’lumot olish uchun harakat qilishi;
- uning o‘z nuqtai nazariga ega ekanligi; 
- pedagog va talabalarning o‘zaro hamkorlikdagi munosabatlarini joriy etilishi;
- berilgan bilimlarni amalda qo‘llashi, tengdoshlarining va boshqalarning fikrlarini hurmat qilishi;
- o‘zaro fikr, tajriba almashishga harakat qilishi;
- erkin ilm egallashga, o‘z dunyoqarashini kengaytirishga intilishi. 
Boshlang‘ich ta’lim darslarining samaradorligi quyidagi shartlarning bajarilishiga bog‘liq: vaqtdan unumli 
foydalanish; darsning mavzusi va maqsadini aniq belgilash; vazifalarni to‘g‘ri qo‘llay bilish va izchil bajara olishdan 
iborat. 
O‘qituvchi darsga tayyorlana turib, uning tuzilishini belgilaydi. Bilimlarni nazorat qilish, tushuncha berish, 
mustahkamlash, yangi va oldingi bilimlarni nazorat qilish, bilimlarni umumlashtirish va tartibga solishni qanday 
izchilikdan o‘tkazish muhimligini, so‘rash paytida uning qaysi turidan foydalanish kerakligini qayd qiladi. 
Zamon talabiga mos tabiatshunoslik darslari o‘qitishning shakllarini anglagan holda tanlangani, xususan, butun 
sinf, guruh va yakka tartibdagi mashg‘ulotlarni uyg‘unlashtirilganligi bilan xarakterlanadi. 
Darsning barcha vazifalari oldindan belgilangan va rejasi tuzilgan bo‘lsa, unga quyiladigan barcha talablarni 
bajarish oson kechadi. O‘qituvchi dars rejasini tuza turib, uning asosiy maqsadini, tuzilishini, mazmunini, loyihasini, 
o‘tkazish metod va uslublarini, jihozlarni, tashkil qilish shakllarini belgilaydi. Xususan, tadqiqiy yondashuv, muammoli 
darslar, dasturlashtirilgan o‘qitish-pedagogik texnologiya asoslariga tayangan holda darslarni tashkil qilishga erishish 
uning didaktik talabini hal qiluvchi asosiy omildir. Bu o‘rinda darsni to‘g‘ri rejalashtirish, uni qismlarga ajratish; dars 
tipini belgilash; didaktik maqsad bilan taqazo qilinadigan tuzilishini belgilash ta’lim maqsadlariga erishishning muhim 
qismi hisoblanadi. 
Biz o‘z tajribalarimizdan kelib chiqqan holda talabalarni bo‘lajak kasbiy faoliyatga tayyorlashda o‘qitishning 
quyidagi noan’naviy usullaridan foydalanishni tavsiya etamiz:
1. Aqliy hujum usulini qo‘llash. Bunda talabalarda qo‘yilgan muammoning mohiyatini anglagan holda dastlabki 
fikr yuritish ko‘nikmalari shakllanadi. Shu bilan birga ular o‘zlarining fikrlarini erkin bayon etishni, asoslashni, himoya 
qilishni, boshqalarning fikrlarini eshitishni va hurmat qilishni o‘rganadilar
2. Talabalarni kichik guruhlarga bo‘lish. Bunda ularda jamoa bo‘lib fikrlash va ish bajarish, o‘z jamoasining 
g‘olib bo‘lishiga intilish xislatlari rivojlanadi. 
3. Ishbilarmonlik va rolli-syujetli o‘yinlardan foydalanish. Bunda talabalarning mustaqil, ijodiy va amaliy ish 
bajarish qobiliyatlari namoyon bo‘ladi hamda rivojlanadi. Oldin egallagan bilim va ko‘nikmalarni boyitish, yangi 
vaziyatlarda qo‘llash imkoniyatlari ochiladi. 
4. Muammoli savol va holatlarni tahlil qilish. Bu usul talabalarning ijodiy, mantiqiy fikr yuritishlariga, ilmiy, 
erkin bahs-munozaraga kirishishlariga, muomala madaniyatini o‘rganishlariga, topqirlik xislatlarini rivojlanishiga 
qaratilgan.
Mazkur usullar talabalarning fikrlash, anglash, tasavvur qilish, amaliy ish bajarish qobiliyatlarini 
rivojlantirishga imkon beruvchi oddiy va samarali usullar hisoblanadi.