Munozarali suhbat Munozarali suhbat usulini ham individual, ham guruhiy tartibda qo’llash mumkin. O’quvchilar bilan
o’tkazilgan har bir suhbatda psixologning yondashuvi va pozitsiyani to’g’ri tanlashi juda muhim.
“Munozarali suhbat” usulini qo’llashda psixolog (kasbiy maslahatchi)ning quyidagi shartlarga amal qilishi
maqsadga muvofiqdir.
1) O’quvchi bilan insoniy iliqlik ufurib turgan aloqa o’rnatish;
2) O’quvchini qanday bo’lsa shunday qabul qilish;
3) O’quvchiga nisbatan kechirimli bo’lish, unga o’z fikrini himoya qilish uchun imkon berish;
4) O’quvchi pozitsiyalariga mohirona va ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo’lish “hech narsani inkor
qilmayman va hech narsani ma’qullamayman, lekin hamma narsani tushunaman” qabilida ish ko’rish.
Individual o’tkaziladigan “Munozarali suhbat” 1)
O’quvchi bilan o’tkazilgan psixologik-pedagogik tashxis natijalarini va uning tarjimai holi, ota-onasi,
oilasi to’g’risidagi ma’lumotlarga aniqlik kiritish uchun savollar beriladi. O’quvchi bilan ijobiy aloqa o’rnatish va uning
muommolarini hal etishga yordam beruvchi o’zaro hamkorlik ta’siri beriladi.
2)
O’quvchidan muhokama etish uchun o’zi yoqtirgan kasblardan birini tanlash so’raladi. Odatda o’quvchi
eng yoqtirgan kasbini tanlaydi. O’quvchi tanlagan kasb suhbat varag’iga belgilab qo’yiladi. Shundan keyin o’quvchidan
ikki roldan birini: kasbning himoyachisi yoki inkor etuvchini tanlash so’raladi. Bu ham qayd etib qo’yiladi.
3)
Psixolog (kasbiy maslahatchi) o’quvchiga qarama-qarshi pozitsiyani tanlaydi. Vazifalar belgilangach
“Munozarali suhbat” tashlanadi. O’quvchi va konsultant tomonidan aytilgan so’zlar yozib boriladi.
4)
Bunda oppentlar o’z so’zlarini yoki har biri boshqasining dalilini yozib borishi mumkin. Qayd etilgan
fikrlarni ham miqdoran, ham mazmunan solishtirish, taqqoslash mumkin bo’lsin.
Konsultant tashabbusni o’z qo’liga olmasligi, faqat o’quvchi daliliga o’z dalili bilan javob bermog’i lozim.
Bunda o’quvchini faollashtirish uchun o’z dalilini bayon etishi mumkin, lekin o'quvchining javob qaytarishiga erishish
kerak.
Munozara davomida muhokama etiladi:
- shu kasbning mohiyati va muhumligi;
- mehnat sharoiti, daromad miqdori;
- kasbiy o’sishi, ijtimoiy mavqei;
- shaxsga qo’yilgan kasbiy talablar;
- o’quvchi shaxsining shu kasb talablariga mosligi va h.k
Bu usulda qat’iy inkordan qochish maqsadga muvofiq. Munozarali suhbat yetarli darajada dalillar to’plagunga
qadar davom ettiriladi. Muhokamani juda uzoq vaqt davom ettirish tavsiya etilmaydi.
Individual o’tkazilgan “munozarali suhbatdan” dan bir necha kun o’tgandan so’ng, o’quvchi bilan qayta
uchrashib, yana bir marta u yoqtirgan kasblardan biri muhokama etiladi. Bunda albatta rollar almashtiriladi, suhbat
yuqoridagi tartibda o’tkaziladi. Suhbatlar soni o’quvchi aynan bir kasbni tanlab olgunga qadar o’tkazilaveradi.
Suhbatlar oralig’i 3-4 kun bo’lishi kerak.
Suhbat oxirida yozib borilgan natijalarni tahlil etish, solishtirish va xulosalar bilan o’quvchini tanishtirish
lozim. Shuningdek, o’quvchiga o’zi tanlagan kasb professiogrammasini taqdim etish maqsadga muvofiq. Agarda
o’quvchi imkoniyatlari tanlagan kasb talablariga mos kelmasa, bu muommoni hal etish uchun qo’shimcha kasbiy
psixokorreksion ishlar amalgam oshiriladi.
“Munozarali suhbat” usulining asosiy yutuqli tomoni shundaki, o’quvchining kasbiy o’zligini anglashi va ongli
kasb tanlashiga amaliy yordam beradi. O’quvchi suhbat davomida natija va xulosaga o’zi keladi, kasb tanlashning
tashqi ta’sirlari bartaraf etiladi.
Munozarali suhbat nafaqat o’quvchi, balki uning ota-onasi, ba’zida o’qituvchilari bilan o’tkaziladi. Chunki
kasb tanlashida ularning ta’siri kuchli bo’ladi.
Xulosa o’rnida shuni aytish kerakki, yurtimiz kelajagi bo’lgan o’quvchilarni ongli ravishda kasb tanlashga
yo’naltirish hozirgi kunning dolzarb vazifalaridan biridir. Chunki ongli ravishda tanlangan kasb o’quvchilarning
ruxiyatida ma’naviy qoniqish hissini hosil qilib, o’z kasbiga nisbatan mehr, chin dildan ishlash kabi xususiyatni
shakllantiradi. Bu shaxs uchun ham jamiyat uchun ham ma’naviy hamda moddiy foyda keltiradi.
