Mintaqaviy xavfsizlik va barqarorlikning umumiy muammolari Afg‘oniston bilan bog‘liq siyosiy noaniqlik sharoitida Turkmaniston Tolibon ( Markaziy Osiyo mamlakatlarida taqiqlangan terrorchilik harakati) infratuzilma va xavfsizlikni himoya qilishni o‘z zimmasiga olishiga chin dildan umid qiladi. Afsuski, ular 2016-yilda ham xuddi shunday va’da berganliklari va uni bajarmaganliklarini hisobga olsak, ular ishonchli hamkor bo‘lib ko‘rinmaydi, chunki uzatish infratuzilmasi ularning Kobul hukumatiga qarshi harbiy kampaniyasining nishoni bo‘lgan.
Chegara boʻylab xavfsizlikni yaxshilash boʻyicha soʻnggi harbiy harakatlarga qaramay, Turkmaniston qurolli kuchlarining real salohiyatini diqqat bilan baholash kerak. Haqiqatda esa betaraflik siyosati natijasida turkman armiyasi hech qanday harbiy amaliyot o‘tkazmagan, ko‘p tomonlama mashg‘ulotlarda qatnashmagan. Va malakali kadrlarning etishmasligi milliy armiyaning samarali joylashtirilishiga putur etkazishi mumkin [22] .
1995 yildan beri Turkmaniston doimiy betaraflikka asoslangan tashqi siyosatni olib bormoqda (Baki Bytaraplyk), unga ko'ra Turkmaniston na harbiy ittifoqqa kirishi, na o'z hududida xorijiy harbiy bazalarni joylashtira olmaydi. Mamlakat o'zini himoya qilishdan tashqari iqtisodiy bloklarga qo'shila olmaydi yoki qurolli to'qnashuvlarda qatnasha olmaydi [23] .
Bundan tashqari, Turkmaniston xavfsizlik sohasida Rossiya va Xitoy tomonidan qoʻllab-quvvatlanadigan koʻp tomonlama mintaqaviy tashkilotlarga (yaʼni KXShT, shuningdek, ShHT) aʼzo boʻlishdan doimo bosh tortgan. Turkmanistonning mintaqaviy xavfsizlik tashkilotidan oʻzini-oʻzi chiqarib tashlashi Afgʻoniston bilan chegarasini qoʻriqlashga qodir emasligi sababli mamlakatni xavfli zaifliklarga duchor qiladi. Biroq bir necha yil oldin Turkmaniston-Afg‘oniston chegarasi bo‘ylab xavfsizlikni mustahkamlash, shuningdek, “ISh-Xuroson” terrorchilik guruhi va “Tolibon” harakatining xorijiy jangarilarining beqarorlashtiruvchi bosqinlarining oldini olish maqsadida Rossiya qo‘shinlari va harbiy maslahatchilarning ishtiroki haqida mish-mishlar tarqalgan edi. Afg'oniston, bu taxminlar hech qachon tasdiqlanmagan bo'lsa ham. Turkmaniston rasmiylari rus askarlari borligini bir necha bor rad etishgan, buning sababi asosan[24] .
Xavfsizlik vaziyatining yomonlashishi mumkinligi sababli, 2020-yil oktabr oyida Turkmaniston 17 yildan so‘ng (aslida u sobiq prezident Niyozov davrida 2003-yilda imzolangan) Rossiya bilan qo‘shma xavfsizlik to‘g‘risidagi bitimni ratifikatsiya qilishga qaror qilgani bejiz ko‘rinmaydi. shundan ikkala tomon xavfsizlikni ta'minlash bo'yicha sa'y-harakatlarni muvofiqlashtirishga va terrorizm, uyushgan jinoyatchilik, giyohvand moddalar savdosiga qarshi kurashishda hamkorlik qilishga intiladi [25] .
Kelgusi oylarda Turkmaniston xavfsizlik bilan bog‘liq vaziyat yomonlashganda betaraflik siyosatiga yana sodiqligi oqibatlarini baholashi kerak. O‘zbekiston (Turkmaniston kabi KXShTga a’zo emas) va Tojikiston mintaqa xavfsizligining asosiy manbai bo‘lmish Rossiya bilan ikki tomonlama harbiy mashg‘ulotlar o‘tkazishni rejalashtirgan. Bundan tashqari, Rossiya, Tojikiston va Oʻzbekiston Afgʻonistondan kelayotgan xavfsizlik tahdidlariga qarshi turish maqsadida avgust oyi boshida tojik-afgʻon chegarasi yaqinida qoʻshma harbiy mashgʻulotlar oʻtkazadi [26] .
Xitoy Afg‘onistonda o‘sib borayotgan beqarorlikdan ham xavotirda, bu “Bir kamar, bir yo‘l” tashabbusi sarmoyalari va infratuzilma loyihalariga ta’sir qilishi mumkin. Turkmaniston Xitoy tashqi ishlar vaziri Van Ining Markaziy Osiyodagi xavfsizlik muammolarini hal qilishga qaratilgan Markaziy Osiyo safarining birinchi bekati bo‘ldi. Vang Turkmanistonni "haqiqatan ham ishonchli strategik sherik" deb ta'rifladi, shuningdek, "Xitoy Turkmaniston bilan an'anaviy va noan'anaviy xavfsizlik sohalarida hamkorlikni faollashtirishga va mamlakatga milliy xavfsizligini ta'minlashda yordam berishga tayyor" [27] .
Xulosa Afg‘oniston-Turkmaniston chegarasida davom etayotgan beqarorlik holati asosiy savdo va energetika yo‘nalishlariga (Akina va Turg‘undi) salbiy ta’sir ko‘rsatadi, bu esa barcha ikki tomonlama loyihalarning rivojlanishi va iqtisodiy o‘sish istiqbollarini to‘xtatib qo‘yish yoki to‘xtatishga olib keladi. Biroq Turkmaniston chegaradagi beqarorlik bilan kurashish uchun harbiy salohiyatga ega emas. Turkmaniston prezidenti ichki siyosiy barqarorlikni va o‘zining siyosiy yetakchiligini saqlab qolish uchun ikki yirik mintaqaviy o‘yinchi – Rossiya va Xitoy bilan harbiy hamkorlik va xavfsizlik bo‘yicha sheriklikni chuqurlashtirish imkoniyatlarini ko‘rib chiqishi, biroq bu tashabbuslarni o‘z siyosati tamoyillari bilan ehtiyotkorlik bilan muvozanatlashi kerak. betaraflik.
Hozirgi vaqtda Turkmaniston (va Markaziy Osiyoning boshqa respublikalari) “Tolibon” terrorchilik harakatini davlatlararo chegaralar va ichki siyosiy barqarorlikka tahdid sifatida emas, balki mintaqada xavfsizlikni taʼminlashga hissa qoʻshadigan ishonchli siyosiy hamkor sifatida qabul qiladi. energetika va infratuzilma loyihalarini amalga oshirish, Afgʻoniston va mintaqaviy hamkorlikni rivojlantirishga qaratilgan loyihalar. Dohada imzolangan AQSH va Tolibon “Afgʻonistonda tinchlik shartnomasi”ning asosiy bandlaridan biri transmilliy maqsadlarga erishish, Afgʻoniston hududi ularning nazorati ostida boʻlishini taʼminlashga qaratilgan “DAish” va “Al-Qoida” bilan aloqador terroristik guruhlarga qarshi kurashdir. mamlakat qo'shnilariga tahdid qilish uchun ishlatilmaydi.
