|
Bitiruv malakaviy ishining ilmiy-amaliy ahamiyati. Shundan iboratki, tadqiqot natijasida olingan ilmiy xulosalar, shaxtali pechni material va issiqlik balansini tuzish, pechni aerodinamik hisoblash hamda yordamchi qurilmalarini tanlash bo‘yicha ishlab chiqilgan amaliy tavsiyalar pechlarni loyihalovchi va ishlatuvchi injener-texnik xodimlariga, texnika yo‘nalishidagi kasb-hunar kollejlarining maxsus fan o‘qituvchilariga, o‘quv ustalari va amaliyotga qatnashadigan talabalarga uslubiy yordam beradi.
Bitiruv malakaviy ishining mazmuni. Ishning birinchi bobida pechda gazlarni laminar difuzziyali yonishi va alangani turbulent tarqalish jarayonlari o‘rganilgan hamda ortiqcha havo koeffitsenti va gaz hajmi hisoblangan.
Bitiruv malakaviy ishning ikkinchi bobida shaxtali pechni material va issiqlik balansi tuzilgani holda pechni konstruktiv o‘lchamlari tabiiy gazni yonishi, solishtirma issiqlik sarfi, shartli yoqilg‘i va pechni foydali ish koeffitsenti hisoblangan.
Bitiruv malakaviy ishining uchinchi bobida pechni qizdirish, yonish va sovush zonalarining gidravlik qarshiliklari hisoblangan hamda tutun surgich, gaz yoqish, kiritish va chiqarish qurilmalari tanlangan.
Bitiruv malakaviy ishning hajmi.
Bitiruv malakaviy ishi kirish, 3 bob, 15 bo’lim, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 25 tadan iborat bo’lib, 9 ta jadval, 10 ta rasm, 12933ta so’zdan iborat bo’lib, uning umumiy hajmi 72 sahifadan iborat.
Tajribalar shuni ko‘rsatadiki ximiya reaksiyalar hech vaqt dastlabki moddani to‘lig‘incha boshqa moddaga aylanguncha davom etmasdan balki ma’lum chegaragacha davom etib so‘ngra to‘xtaydi. Bu momentda sistemada reaksiya mahsulotlari bilan birga ma’lum bir miqdordagi boshlang‘ich va o‘rtanchi modda miqdorlari bo‘lib reaksiyani ikki va dastlabki mahsulotni hajm bo‘lish tomonlariga bir vaqtda sodir bo‘lishi bilan tushuntiriladi.
Reaksiyani ikki qarama-qarshi tomonga borishiga ximik qaytish deyiladi va quyidagi stexiometrik formula orqali ifodalanadi [21].
(1.1.1)
(1.1.1) tenglamada lar reaksiyaga kirishuvchi moddalarning ximik belgilari -stexinometrik koeffitsientlar (1.1.1) tenglamadagi yuqorigi nayza dastlabki moddadan oxirgi M va N maxsulotlar bo‘lishini ko‘rsatsa pastdagi nayza esa dastlabki A va V moddalarni hosil bo‘lish yo‘nalishida reaksiya borishni ko‘rsatadi.
Kinetik nuqtai nazaridan ximiyaviy muvozanatni bo‘lish tinchlikni boshlanishini bildirmasdan balki ikkala tomonga bir xil tezlikda reaksiyani tuxtovsiz borishini ko‘rsatadi.
O‘zgarmas bosim va temperaturada berilgan reaksiyada ximik muvozanatni boshlanishi reaksiyaga kirishuvchi moddaning konsentratsiyasiga bog‘liq bo‘ladi. Bu bog‘lanish massalar ta’siri qonuni orqali aniqlanadi. Masallar ta’siri qonunini 1867 yili Norvechiyalik ximiklar K. Guldberg va P. Vaogolar kashf qilgan bo‘lib u quyidagicha ta’riflanadi.
O‘zgarmas temperaturada bir jinsli muhitda boradigan reaksiya tezligi reaksiyaga kirishuvchi moddalar konsentratsiyalari ko‘paytmasiga proporsionaldir.
Massalar ta’siri qonuniga muvofiq xoxlagan vaqt momentida to‘g‘ri reaksiya tezligi quyidagi formula orqali ifodalanadi:
(1.1.2)
Teskari reaksiyaning tezligi M va N moddalarning konsentratsiyasiga bog‘liq bo‘lib quyidagicha ifodalanadi.
(1.1.3)
(1.1.2) va (1.1.3) tenglamalardagi va lar reaksiyaga kirishuvchi moddalarning konsentratsiyalari
va -proporsionallik koeffitsentilari hisoblanib reaksiyaga kirishuvchi moddalarning ximik tabiatiga va temperaturasiga bog‘liq bo‘lib to‘g‘ri va teskari reaksiyalari tezliklari konstantalari deb ham ataladi.
To‘g‘ri reaksiya tezligi teskari reaksiya tezligiga tanlashganda (1.1.2) va (1.1.3) dan quyidagini hosil qilamiz.
(1.1.4) dan kurinib turibdiki berilgan temperaturada tezlik konstantalari va lar o‘zgarmas kattaliklar bo‘lganligi uchun muvozanat konstantasi ham ma’lum bir temperaturada o‘zgarmas miqdor bo‘ladi.
O‘zgarmas temperaturada aralashmadagi gazlar parsial bosimi ularning konsentratsiyalariga proporsional bo‘ladi, shu sababli muvozanat konstantasini aralashmadagi gazlar normal bosimlari orqali ifodalash mumkin bo‘ladi.
ya’ni
(1.1.5)
Gazli reaksiyalarda muvozanat konstantasi -ni qo‘llash qo‘lay hisoblanadi va orasidagi bog‘lanishni aniqlash quyidagiga amalga oshiriladi:
(1.1.6)
(1.1.6) dan (1.1.7)
Bu yerda aralashma komponentasining molyar konsentratsiyasi.
(1.1.7) dan (1.1.8)
hosil bo‘ladi.
(1.1.6) va (1.1.7) va (1.1.8) formulalarda -aralashmadagi gazning parsial bosimi; -aralashmaning umumiy hajmi; - berilgan -hajmdagi gazning molyar soni; - universal gaz doimiysi.
(1.1.4) formuladagi reaksiyaga kirishuvchi moddalarning molyar konsentratsiyalarini (1.1.8) formula orqali ifodalanuvchi parsial bosimlari orqali ifodalasak quyidagiga ega bo‘lamiz.
(1.1.9) bu yerda - reaksiya natijasida gazlardagi mollar soning o‘zgarishi.
Ayrim hollarda nisbiy molyar yoki hajmiy konsentratsiyalardan foydalanish qulay hisoblanadi.
Aralashmadagi ayrim gazning nisbiy molyar konsentratsiyasi’
(1.1.10)
Aralashma hajm birligidagi gazlar molyar soni ni holat tenglamasi dan aniqlasa bo‘ladi.
ya’ni
(1.1.11)
Bu yerda , hajmdagi gazlar molyar soni. (1.1.8) (1.1.11) larni (1.1.10)ga qo‘yib quyidagini hosil qilamiz.
(1.1.12)
(1.1.4) tenglamani nisbiy konsentratsiyalar uchun yozsak ya’ni molyar konsentratsiyalarini ga bo‘lib va (1.1.12) ni hisobga olsak quyidagiga ega bo‘lamiz.
(1.1.13)
(1.1.13)da ; ; va lar, reaksiyaga kirishuvchi moddalarning nisbiy hajmiy muvozanat konsentratsiyalari hisoblanadilar.
Har xil temperaturalarda muvozanatli aralashma tarkibini aniqlash uchun muvozanat konstantasini temperaturaga bog‘liqligini bilish talab qilinadi. Bu bog‘lanish bo‘lganda quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi.
(1.1.14)
(1.1.14) ga izoxora reaksiyasi deyiladi. bo‘lganda boradigan reaksiyalar uchun ya’ni izobara reaksiyalari uchun
(1.1.15)
(1.1.14) va (1.1.15) tenglamalardan kurinib turibdiki
1) bo‘lganda temperaturani ortishi bilan va lar ortib boradi.
2) bo‘lsa temperaturaning ortishi bilan muvozanat konstantalari kamayadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
