Ҳадисдан. Мавзу: “Комил инсоннинг шаклланишида илмнинг роли”

1. Жаҳл келса aқл кетади


Ақл билан жаҳл бир жойда жойлашганлиги учун бири кўпайса иккинчиси камаяди.
Ривоят қилишларича, Оллоҳ Одам алайхсаломнинг танасига жон киритиб уни инсон қиёфасига келтиргандан кейин, барча бошқа жонзотлардан фаркли, улуғ ва мутабар қилиб яратиш учун унинг танасига ақл, иймон, виждон, илм ва мартабаларни киритиши лозим бўлган экан.
Энг авволо, одам танасига ақлни жойлаштириш лозим бўлибди. Яратган эгам ақлдан – сен нимасан деб сўраганда, ақл – мен бир мабудаман, нима буюрсанг ўшани қиламан, одамнинг барча жонзотлардан афзаллиги ва улуғлигини намоён қилиб тураман, деб жавоб берибди. Яратган эгам буни инсоннинг бошига жойлаштиришни буюрибди ва у инсоннинг бошига жойлашибди. Шу ҳолатдан ҳабар топиб қолган ранг-рўйи ўчган дахшатли бир мабуда жанжал қилиб, – Мен инсоннинг бошида бўлишим керак эди, деб даъво қилиб туриб, у инсоннинг бошига жойлашиб олибди. Бу жаҳл экан.
Қудратли инсоннинг кучи ўзи билан ўзи курашиб жаҳл келганда уни одамларга намоён қилмасдан, бартараф қила оладиган қудратга эга бўлишлигида. Агар инсон хаддан зиёд жаҳлли бўлса ақлли туғилсада, аҳмоқ, бўлиб ўлади.


2. Ҳасдгўйда иймон бўлмайди

Иккинчи навбатда, инсон таънасида бўлиши лозим бўлган нарса иймон экан. Ундан Яратган эгам – сен нимасан деб сўраган экан, иймон – мен бир мабудаман, инсонни сенга итоат қилдириб, сенинг борлиғингни ҳамиша эслатиб, поклик ва адолатга ундаб тураман – деган экан. Бундан Яратган эгам мамнун бўлиб уни инсоннинг қалбига жойлаштиришни буюрибди ва у инсон қалбига жойлашибди.

Бу воқеадан хабар топган бир қоп-қаро мабуда мен инсон қалбида бўлишим керак эди, деб хеч нарсага итоат қилмасдан ғолоён кўтарибди. Бу ҳасад экан. Яратган эгам унга ҳам инсон қалбидан жой берибди. Шундай қилиб, ҳасад ҳам инсон қалбига кириб олибди.
Қалбида ҳасад кўпайиб кетган одам ҳасадчи бўлади. Табиийки, ҳасад кўпайган қалбда иймон камаяди, Шу туфайли "Ҳасадчида иймон бўлмайди", деб бежиз айтилмайди. Инсоннинг қалбини ҳасад қамраб олган бўлса, у ҳасадчига айланса, афсус, иймонли туғилган инсон бу дунёдан беиймон ўтади.