Қадимги юнон-рим тарихи

 
Digestlar 
1-kitob. 2- bob. 16-§ 
 
Podsholar haydalgandan keyin, ikki konsul (lavozimlari ta`sis qilindi), qonun  asosida ular  
oliy  hokimiyatdan    foydalandi.  Ular  davlat  to`g`risida    juda  g`amxo`rlik  qilganliklari  uchun  
shunday deb ataldilar.  Ular o`zlariga butun  podsho hokimiyatini  o`zlashtirib olmasliklari uchun, 
qonun bo`yicha ularga  nisbatan  prvokatsiya
2
  huquqi va ular xalqning buyrug`isiz rim fuqarosini  
o`lim jazosiga hukm qilmasliklari uchun; ularga faqat ushlash va kishanga  hukm qilish qoldirildi.  
An`anaga  ko`ra,  qonun    senturiy  komisiyalarida    er.  avv.    509–yilda    qabul  qilingan
3
    huquqi 
belgilangan    edi  va  ular  xalqning    buyrig`isiz    rim  fuqarosini    o`limga  hukm  qilmasliklari  uchun;   
Ularga faqat ushlash  huquqi va    hukm qilish huquqi qoldirilgan edi. 
 
17-§.  Keyin  Senzni  allaqachon    o`tkazish  kerakligi    uchun  konsullarda    bu  (vazifa)  
majburiyatni bajarish  uchun, vaqt  yetmaganligi sababli  senzorlar  ta`sis etilgan edi. 
                                                 
1
 
harbiy tadbirlarni boshqarishda.
 
2
 
rim fuqarosini  xalq yig`iniga o`lim jazosigacha  bo`lgan hukmni bekor  qilish uchun 
bo`lgan  huquqi.
 
3
 
er.avv. 449- yilda yangilangan.
 

---

 
 307 
 
 
 
18-§.  Keyin xalqda  yuksalishi bilan  qo`shinlar bilan  tez-tez va juda  shafqatsiz urushlar  
boshlanib  ketganda,    vaziyat  tazyiqi    ostida  katta  hokimiyatga      ega  bo`lgan  lavozimni    kiritishga 
qaror qilingan  edi va shu  tarzda diktatorlar  ta`sis qilingan edi, ular provakatsiyaga  tegishli emas 
edilar va hatto  o`lim jazosiga hukm qilish  huquqiga ega edilar.  Bu lavozim oliy  hokimiyatga ega  
bo`lganligi uchun  6 oydan ortiq  egallash mumkin emas edi. 
 
19-§. Bu diktatorlarga (yordamchilar sifatida)  otliqlar boshlig`i  (qo`shib) biriktirildi… 
 
20-§.    O`sha  vaqtlarda    taxminan  podsholar  haydalgandan  o`n  yetti    yil  keyin    plebeylar 
patrusiylardan    ketib  qolganlarida,    ular  Muqaddas    tog`da  turib    plebeylar  lavozimli  shaxslarini  
o`zlariga saylaydilar. Plebiylar tribunlar  deb ataldi,  chunki qachonlardir  xalq 3-tribga
1 
bo`lingan 
edi.  Ularning har biridan  bir  (tribun)   saylanar edi,  chunki  (barchani)    saylash triblar
2
    bo`yicha 
o`tar edi. 
 
 
21-§. Plebeylar  o`z qarorlarini saqlaydigan ibodatxonalarni,    kimdir kuzatishi  uchun plebs  
tarkibidan  edil deb ataladigan  ikki mansabdor shaxs ta`sis etildi. 
 
22-§.  Keyin    Erariy
3
  o`sib  borishi  bilan      unga  qarash    uchun    xazinani  boshqaradigan 
kvestorlar ta`sis etildi. Ular pul mablag`lari  izlab topish va  saqlash maqsadida  saylanganlari uchun 
shunday  deb ataldilar. 
 
26-§.  Keyin,  plebeylardan  konsullar  saylashga    qaror  qabul  qilinganda,    ularni  har  ikki 
toifadan  saylay  boshladilar.  O`shanda
4
    patritsiylar  qandaydir  afzalliklarga  ega  bo`lishlari  uchun  
patritsiylardan    ikki  mansabni    ta`sis  etishga  qaror  qilindi.  Qurul  edillari    shunday  tashkil  etilgan  
edilar. 
 
27-§.  Konsullar  qo`shni    xalqlar  bilan  urushlarga    chaqirilganlari  sababli,    Rimda  huquqni  
hech  kim  amalga    oshirmas  edi,    pretor  ham    saylansin  deb    aytildi,    chunki  u  shaharda      sudni 
amalga oshirdi.  
 
28-§.    Oradan  bir  necha    vaqt  o`tgach
5
,    bu  pretor    yetarli  bo`lmadi,    chunki  Rimga 
peregrinlarning
6
  juda  katta  oqimi    keldi  va  o`rnashdi,  boshqa  pretor  saylandi,  nomini  peregrinlar 
orasidagi sud ishlarini  ko`p qismini  ajrim qilgani  uchun o`sha nomni  oldi. 
 
32-§.  Sardiniya  olingandan keyin, Sitsiliyadan  keyin
7
 hamda  Ispaniya
8
  olingandan keyin  
va  Narbon  provinsiyasidan  keyin  qancha    provinsiya    Rimga  bo`ysungan    bo`lsa,  shuncha    pretor 
saylandi, ular qisman shahar, qisman provinsiya  ishlari bilan shug`ullandilar. 
Хрестоматия по истории  древнего мира. М., 1991. 54-55 стр