Қадимги юнон-рим тарихи

Gay   Grakx  islohotlari 
Plutarx . Gay  Grakx 
V. Gay kiritgan qonunlardan xalqning foydasiga  va  senatni  hokimiyatini zaiflashtirish uchun 
yer  to`g`risidagi    bir    qonun,    eng    kambag`al  fuqarolarni  yer    bilan  taminlashga  qaratilgan  edi,  
boshqasi    harbiy:  buyurdiki  birinchidan    askarlarni,    ularni    ish  haqini    kamaytirmasdan    davlat  
hisobidan  kiyim  bilan  taminlash,    ikkinchidan  o`n  yetti    yoshga    yetmagan  fuqarolarni  askarlikga 
kiritmaslik,    uchinchi  qonun    ittifoqchilarga    tegishli    edi    va  barcha  italyaliklarga  rim    fuqarolari 
bilan  bir qatorda ovoz  huquqini berdi.  To`rtinchi, non  (qonuni) kambag`al fuqarolar uchun  non 
narxini    pasaytirdi    va    nihoyat    beshinchi    qonun  sud    ishlariga    tegishli    bo`lib    senatorlarni  
kuchini    katta  qismidan  mahrum    qildi.  Senatorlar    barcha  sud    ishlarini    olib    borib  xalq    va  
suvoriylarni    qo`rquvda  tutgan  edilar.    Gay    esa    senator-  sudyalarga,    ular  uch    yuzta    edi,  yana 
shuncha  suvoriylarni qo`shdi  va shu  tarzda olti yuz sudyadan iborat  umumiy sudni  ta`sis  qildi. 
Aytishlaricha qonunni o`tkazishga Gay  alohida ahamiyat  berdi;  ungacha barcha  notiqlar yuzlarini 
senatga va  komisiya  deb  ataladiganga  qaratib gapirar edilar,  Gay  esa o`shanda  birinchi  bo`lib 
senatga    orqasini  qilib,  yuzini  maydonga    qaratib  gapira  boshladi,  shu   vaqtdan,    hamma  shunday  
qildi.  Gay faqat  oddiy  bir  burilish bilan muhim ishni  amalga oshirdi: u  shu  bilan  aristokratik 
tuzumga  demokratik   tus  berdi,  notiqlarni senatga  qarab emas,  xalqqa  qarab  murojaat qilishga  
majbur  qildi. 
VI.    Keyin    u  tomonidan  koloniyalar    chiqarish,    yo`llar    qurilishi  va    g`alla    uchun  jamoa  
omborlari  qurish    to`g`risidagi  qarorlar    ishlab    chiqildi.    Bu  ishlarni  barchasiga    rahbarlik    qilish   
va    boshqarishga    u  o`zi    kirishdi,shuningdek    qancha  muhim  tashvishlar  ichida    tetiklikni 
yo`qotmadi,  qanday tezlik  va  mehnatga  qobillik  bilan har  qanday ishni  epladi,  bu uni yagona  
tashvishiday  eplaganidayn  har kim hayratga  tushar  edi.  Unga  nafrat  va  yoki  qo`rquv  bilan 
qaragan  odamlar ham  uni  uddaburonligi  va aqliga qoyil  qolar  edilar.  Xalq esa   uni pudratchilar,  
hunarmandlar  elchilar, magistratlar,  askar  va olimlar  olomoni  qurshovida ko`rib, qachon  u har  
biri bilan  do`stona  gaplashib  o`zini  bor tavozesi  shu  bilan birga  o`z  shaxsiy  g`ururini saqlab 
qolishidan  hayratga  tushar edi ;  u  har kim bilan  gaplashishni  bilar edi  va bu  bilan  u  kim unga  
xavfli , doimo  qurol,  zo`ravonlikga   qobil  kishi   deb u  to`g`risida gapirganlar qanday  tuxmat  

---

 
 261 
 
 
qilganlarini ko`rsatdi. Tribunadan   so`zlanadigan  nutqlardan ko`ra  odamlar bilan  muloqotda  va  
amaliy ishlarda  u yana  kuchliroq  xalq  yo`lboshchisi edi.  
XIV. Shunda senatorlar  kuriyaga   qaytdilar  va   qaror  qilib  konsulga  shaharni  har  qanday 
choralar  bilan qutqarish  va  turanlarni  qirib tashlashga  topshiriq  berdilar. Topshiriqni qabul qilib,  
Opimiy  senatorlarga    qurollanishni    buyurdi    va    suvoriylarga,    keyingi  kuni    kun  chiqishi  bilan 
ularni  har    biri  o`zi  bilan    ikki    qurolli  qullarni  olib    kelishni    xabar    qildi.  Fulviy    o`z  navbatida  
himoyaga  tayyorlandi  va   o`z  atrofida ko`p sonli  olomonni to`pladi , Gay  maydondan ketayotib 
o`z  otasini  haykali oldida  to`xtadi,  uzoq  va jim unga  qaradi  va achchiq  ko`z yoshi  to`kib uf  
tortib ketdi.   Uni ko`rgan  ko`plar uning g`ami  bilan  chuqur  ta`sirlandilar  va  shunday  odamni 
tashlab  ketganlari  va  unga  xiyonat  qilganlari  uchun o`zlarini   koyiy  boshladilar,  keyin  Gayni  
ortidan  uni  uyigacha  borib,  uning  eshigi  oldida  tunda qo`riqchilikda  turdilar … 
XV. Gay  qurollanishni  istamadi  va   odatda  qilganidek  forumga  bora  turib   belida  kichik  
xanjar    bilan    togani  kiydi.    U    chiqayotgan  vaqtda  xotini    eshikda    uning  oldida  tiz    cho`kdi,  bir 
qo`li    bilan  uni,    boshqasi    bilan    kichkina  o`g`lini    quchoqlab.  “Avvalgidek    men  seni    Gay  
tribunaga kuzatayotganim yo`q – dedi u – sharafli yurishga emas, qayerda  sen  boshqalar bilan  bir 
qatorda    halok  bo`lishing      mumkin  edi    va  menga    yupanch    uchun  faxrli  ta`ziya    qoldirishing  
mumkin edi;  
Tiberiyni qotillari qo`liga o`zingni topshirayapsan, o`zingni haqligingni  his qilib birovga  qo`l 
ko`tarishdan  ko`ra  hammasiga  chidashga  tayyorsan.  Lekin  seni  o`liming  seni vataningga  hech  
qanday      foyda    keltirmaydi.  Yovuzlik  baland  keldi    va  temir    va  zo`ravonlik    bilan  sud  qilyapti.  
Agar  sening    akang      Numansiya  dalalarida    halok    bo`lganida    edi,    dushmanlar    tinchlik  
shartnomasini  tuzib,  bizga  uni jasadini  berar edilar.  Menga  esa  qaysidir  daryo  yoki dengizga  
ular  yashirgan  seni jasadingni  berish  uchun  toat- ibodat  qilish  bitilgan bo`lsa kerak.  Tiberiyni  
o`limidan    keyin    qonunlar    va  xudolarni  o`zlariga    tayanib  bo`ladimi?”    Lisiniya    ko`z    yoslari  
bilan shunday  gapirdi,  Gay uni  qo`lini  chetga olib  do`stlari  hamrohligida  jimgina  chiqdi.  Uni  
kiyimini chetidan  ushlab  qolishga urinib  Lisiniya  yerga yiqildi,  uzoq  vaqt  yig`isini   yutib jim 
yotdi,   xushsiz yotgan uni qullar  ko`tardilar va  akasi   Krassga  olib  bordilar. 
XVI.  Hech    kim  Gay    jang    qilganini    ko`rmadi.  U  chuqur    ta`sirlanib  Diana
1
  ibodatxonasiga  
ketdi.  U    o`zini    o`ldirmoqchi    bo`lganda,  uning    sodiq    do`stlari    Pomponiy    va    Lisiniy    bunga  
xalaqit    berdilar,  qaysiki    uni  qo`lidan    qilichni    tortib  olib  qochishga    ko`ndirdilar.    Shunda  
aytishlaricha  Gay  tiz cho`kib  ma`budaga  qo`lini cho`zib  rim  xalqi  yaxshilikni   bilmagani  va  
xoinlgi    uchun    abadiy  qullik    bilan    jazolashini    undan    yolvorib    so`radi,  chunki  xalq   
jazolanishdan  ozod  bo`lgani  bilan  ochiqdan – ochiq  unga xiyonat qildi.  
XVII.  Dushmanlar    qochib  ketayotgan  Gayni  taqib  qildilar,  unga  yog`och    ko`prikda    yetib  
oldilar, o`sha  ikki  do`st  uni qochishga  majbur qilib, o`zlari  dushmanga  yuz  o`girib ular  bilan  
jangga    kirishdilar,    ularni    ko`prik    oldida      ikkalasi  ham    halok    bo`lib    qulaganlaricha    tutib 
turdilar.  Gayning    Filokrat    ismli    quli    u  bilan  birga  qochdi,    yo`lda  ularga    uchragan  odamlar  
qochoqlarni qandaydir  musobaqada  bo`lgani kabi faqat  dalda berdilar,   lekin unga  hech  nima 
bilan  yordam  berishga    urinmadilar    va    hatto    dushmanlar  unga  yetib  olayotganini    ko`rib    Gay  
juda  iltimos    qilib      so`rasada  ulardan  hech  kim  Gayga  ot  bermadi.  Nihoyat    Gay  Furiya
2
ga 
bag`ishlangan  uncha  katta  bo`lmagan  daraxtzorga  qochib kirdi  va u yerda  sodiq  quli  Fulokrat  
qo`lidan ko`ngilli  ravishda  o`limni  qabul qildi, u xo`jayinini  o`ldirgach o`zini hayotdan  mahrum  
qildi.  Lekin  boshqalarni  hikoya  qilishicha    go`yoki  ular    hali  hayotliklarida    dushman  qo`liga  
tushadilar,  shunda    Filokrat    xo`jayinini    shunday    mahkam  quchoqlaydiki,    hujum    qilganlardan  
hech kim  uni  qulini  o`ldirmasdan  Gayni  o`ldira  olmaydi.  Yana  hikoya  qilishlaricha  qandaydir  
odam    Gayni  boshini    nayzaga  ildirib    ko`tarib    borayotganda,    Opimiyni  og`aynisi  qandaydir  
Septimuley    hali   jang   boshlanguncha    e`lon    qilingan    kim  agarda    Gay  va  Ful`viyning    boshini 
olib    kelsa,  ularni      o`girligiga    teng  oltin  olishi    to`g`risidagi    konsulning    va`dasini    eslab,  uni  
tortib  oldi.  Gayning  boshi    nayza    uchida    Opimiyga    olib    kelindi.Taroziga    qo`yilib    u    17  1/2