Қадимги юнон-рим тарихи

2-§. Er. avv. V-I asrlarda Rim respublikasi 
Patritsiylar va plebeylar 
Galikarnaslik Dionisiy. Rim qadimiyatlari. 11, 9-10, 14, 74 
 
Galikarnaslik  Dionisiy  yunon  tarixchisi,  Tit  Liviyning    zamondoshi,  10  jildli    “Rim 
qadimiyatlari”
1
 asari muallifi. Dionisiy Rim tarixiga afsonaviy davlardan er. avv. 264-yil birinchi 
puni  urushigacha  bo`lgan  vaqtgacha  ma’lumot  berishga  urinadi.  Uning  asarini  ahamiyati 
shundaki,  avvalgi  tarixchi  annalchilarni  asarlarida  Liviy  ma’lumotlaridan  farq  qilgan  holda 
foydalandi.   
 
 
“Romul  quyilarni  oliylardan  ajratib  qonunlarni  berdi  va  ulardan    kim  nima  ish  qilishini 
ko`rsatdi: patrisiylar
2
ga  magistratura
3
 va kohinlik lavozimlarini  bajarishga, plebeylar
4
 yerga ishlov 
berish,  mol  boqish  va  daromad  keltiradigan    hunarlar  bilan   shug`ullanish.  U  patrisiylarga    xalqni  
topshirdi,  har  bir  kishiga    kimni  o`ziga    patron
5
  qilib  tanlashga  ruxsat    berdi,  buni  patronat    deb 
                                                 
1
 
bizgacha birinchi o’ntasi yetib kelgan, qolganlari parchalarda mavjud.
 
2
 
imtiyozli toifa.
 
3
 
Rim shahrini boshqarish uchun saylab qo’yiladigan lavozimlar.
 
4
 
ilk Rim respublikasida bo’ysundirilgan latinlar va shaharga ko’ngilli ravishda qo’shni 
hududlardan  ko’chib  kelganlar.  Ular  rimliklarni  urug’chilik  tashkilotlariga  dastlab 
kirmadilar va boshda siyosiy huquqsiz edilar.
 
5
 
homiy,  himoyachi.  Ilk  respublika  davrida  uning  himoyasi  ostida  ayrim  plebeylar, 
so’nggi respublika davrida butun provinsiyalar va viloyatlar turar edi.
 

---

 
 243 
 
 
atadi.  U  patronatni  quyidagi    huquqlarini    belgiladi:  patrisiylar    o`z  klientlariga
1
  qonunlarni  
tushuntirishlari lozim, agar ular ayblansalar va adolatsizlikga duch  kelsalar sudda qatnashib ularga  
yordam  berishlari    lozim.  Klientlar  esa    patronlarga  qizlarini    turmushga  chiqargan  paytda,  agar 
ularni  o`zlari  yoki bolalari asirga olinsa, dushmandan to`lov to`lab olishga ota-onalarni  mablag`i  
yetmasa  yordam  berishlari,  hamda  ular  uchun    xususiy    ajrimlar    zararlarini    agar    ular  hukm 
qilingan  bo`lsalar davlat jarimalarini  to`lashlari lozim, umuman olganda ilohiy va inson huquqlari 
bo`yicha  ular  va  boshqalar  (ular  yoki  boshqalar  uchun)  noqulay  bo`lgan    qarorlar  uchun  bir-
birlarini  Agar  kimdir  bunday  jinoiy  harakatga  aralashgan  bo`lsa  Romul    sanksiya  ayblash,  bir-
birlariga  qarshi  guvohlik,  yoki  ovoz  berish  mumkin  emas.  bergan  xoinlik  to`g`risidagi  qonun 
bo`yicha  u  javobgar  bo`lishi  va  hukm  qilinib,    yer  osti  Zevsiga  bag`ishlangan  sifatida  kim  to`g`ri 
kelsa o`ldirishi mumkin. 
Romul  podshoga  shunday  huquqlar  berdi:  u    ibodat  qilish  va  qurbonlik  keltirishlarni  bajarsin, 
qonunlar  va  otalarning  ma’naviyatini  saqlasin,    eng  muhim  bo`lgan  jinoyatlarni  o`zi  ajrim  qilsin,  
yengilroqlarini  senatga  topshirsin,  senatni  yig`sin  va  xalqni  chaqirsin  va    urush  vaqtida  oliy 
hokimiyatga  ega  bo`lsin.  Senat  yig`ilishiga  shunday  hokimiyat  bo`lsinki,  u  podsho  aytgan  har 
qanday  ish  bo`yicha  muhokama  qilsin  va  ovoz  bersin.    Xalqqa  esa  u  bu  uch  (huquqni)  berdi: 
magistratlarni  saylash,  qonunlarga  sanksiya  berish  va  podsho  unga  murojaat  qilganda    urush 
to`g`risida qaror qabul qilishni, lekin ovozni birdan barcha xalq emas kuriyalar bo`yicha bersin. 
 
Хрестоматия по истории  древнего мира. М., 1991. 208-209 стр