Қадимги хитой афсоналари

ҚАДИМГИ ХИТОЙ АФСОНАЛАРИ

Марипов Азизбек

Афсона — қадимда одамлар бевосита дуч келган табиат ва жамият ҳодисаларидан ўйлаб чиқарилган ва тасвирлаган ,жамоавий оғзаки ижодиёт маҳсули

Кадимда паст савияли инсонлар табиий офатлардан куркиб ва унга карши чикишолмаганлиги сабабли , табиатни узига буйсиндирадиган турли илохий кучларни тасавур килишган
Шундан сўнг ишлаб чиқариш меҳнатлари жараёнида қадимги кишилар ўз қаҳрамонларининг образига асосланиб “Илоҳ” тўғрисида оғиздан оғизга ўтиб келадиган бадиий тус берилган ҳикояларни ижод қилди. Айнан мана шу омиллар афсоналарнинг пайдо бўлиш манбаси ҳисобланади.

Афсоналар инсонлар томонидан тукиб чикилган булса хам, улар инсонларнинг реал турмуш тарзига тасир килган Бу одамлар асосан табиатни бўйсундиришга кучи етишига қатъий ишонган. Масалан, хитой афсоналарига кўра Қанотлилар мамлакати бўлиб, бу юрт фуқороларининг танасидан қушларникидек қанот ўсган; Чағалай бошлилар мамалакатининг фуқоролари эса қушларникидек тумшуқ ва қанотларга эга бўлиб, денгиздан балиқ овлаган ҳолда кун кечиришган. Бундан кўринадики бу хил тасаввурлар турмуш йўлидаги курашнинг инъикосидир.

Дунёнинг яратилиши ҳақидаги 2 афсоналар

1.Одамзоднинг яратилиши

• Ярартувчи илоҳ асосий куч, у дунёни яратади.
• Яратувчи илоҳнинг шакли, номланиши, дунёни яратиш йўсини Хитойда яшовчи турли миллатларда турлича талқин этилган.
• Масалан, Яо миллати (瑶族)да дунёни яратувчи илоҳнинг номи Милуото (密洛陀);
• Э миллатида яратувчи илоҳлар 4 та: Баги (八歌), Дянни (典尼) , Жиги-алу (支格阿鲁) ва Жиежи-жялу (结支戛鲁).

• Баҳайбат инсон шаклидаги илоҳлар, афсоналарда дунёдаги барча жонзодлар баҳайбат илоҳнинг турли тана аъзоларидан яратилган, деб тасвирланади. Масалан, ханларининг Пангу (盘古) афсонаси, Ачанг миллати(阿昌族)нинг “Жипама ва Жимима” (《遮帕麻与遮米麻》) афсонаси, И миллатининг “Жонзотларни яратган баҳайбат Нижи-гажин” (《 创造万物的巨人尼支呷金》) афсонаси ва ҳоказолар.

Пангу афсонаси

• Коинотда улкан товуқ тухум мавжуж эди. Пангу исмли одам бу “тухум” ичида ўн саккиз минг йил уйқуда ётди ва ўйғонди. Қараса атрофни зулмат қоплаган, у қоронғуликни ёриб чиқмоқчи бўлиб, қўлларини очдида баланд овозда бақирди ва шу заҳоти “товуқ тухуми ” парчаланиб кетди. тухум ичидаги енгил ва мусаффо нарсалар секин-асталик билан атрофга тарқалди ва юқорига кўтарилди, натижада осмон пайдо бўлди; оғир ва қалин лойлар қуйи томон ҳаракатланиб оёқ остидаги тупроқ бўлди. Пангу ер билан осмон яна бирикиб қолишидан ҳадиксираб, қўлларини осмонга, оёқларини ерга тиради ва ҳар куни бир жангдан ўса бошлади. Унинг бўйи ҳар куни ўсиб боришига мувофиқ осмон ҳам бир жангдан кўтарила бошлади, ер эса ҳар куни бир жангдан қалинлашиб борди. Худди шу тариқа орадан ўн саккиз минг йил ўтди ва унинг бўйи 45 минг метрга етди.

Афсоналарнинг таъсири.

• Афсоналар кейинги давр адабиёти ривожига улкан таъсир кўрсатди, у хитой адабиёти тарихида романтик адабиётнинг бош бўғини бўлиб ҳисобланади. Афсоналардаги қаҳрамонликлар одамларда дунёни яхши томонга ўзгартириш ишончини уйғотди ва уларни жасурликлар қилишга ундади. Ундаги тасаввур олами, самимий мболағалар инсонларнинг тасаввур кучини янада бойишига хизмат қилди, афсоналарнинг сюжети, мавзуси кўп ҳолларда кейинги даврлар бадиий ижодининг “хамиртуриш”ига айланди.

• Шуни ҳам алоҳида таъкидлаб ўтиш лозимки, 2012 йил хитойлик ёзувчи Мо Янга “Мистик реализмдан фойдаланган ҳолда фольклор ҳикоялар, тарих ва хозирги замонни ҳамоҳангликка келтирганлиги” учун адабиёт йўналиши бўйича халқаро Нобел мукофоти топширилди. 2011 йил нашр этилган “Бақа” романида қадимги хитой афсоналаридан кенг фойдаланган бўлиб, Хитойдаги энг долзарб муаммолар тилга олинади. Қуйида мазкур асарнинг мазмуни ҳақида қисқача тўхталиб ўтамиз.

• Шунингдек, бошқа кўплаб замонавий адабиёт наъмуналарида афсоналарга бот‑бот мурожаат қилинганлигини кузатиш мумкин. Бу қайсидир маънода асарларнинг муваффақиятини таъминлашга хизмат қилаётган асосий омиллардан бири сифатида намоён бўлмоқда. Афсоналарнинг адабиётга таъсири жуда улканлиги шубҳасиз, шу сабабдан ҳам афсоналар тадқиқот объекти сифатида аллақачон махсус “фан” сифатида ўрганилиб келинаётганлиги бежиз эмас