Адимги даврлардан

«Шумер»
сўзи 
туркча булиб, 
сув+ер
ёки 
сув+эр
маъноларини билдиради. 
Айрим тадқиқотчиларнинг фикрича, шумерларнинг аждод- 
лари прототурклар (туркларнинг аждодлари) булган.
М и л о д д а н а в в а л г и I V м и н г й и л л и к у р т а л а р и -
Месопотамияда катта- кичик қишлоқлар ўрнида Урук, Ур, 
Эреду, JIapca, Лагаш, Исин ва Киш каби дастлабки шаҳар- 
давлатлар вужудга келди. Улар Ер юзидаги илк давлатлар 
эди.
М и л о д д а н а в в а л г и I V м и н г й и л л и к у р т а л а р и -
дастлабки ёзув Шумерда кашф этилди. Шумер (Сумер) Жа­
нубий Месопотамия (ҳозирги Ироқнинг жанубий қисми) 
даги тарихий вилоят булиб, бу ерда шумерлар ва қисман 
шарқий самийлар - аккадлар яшаган. Кейинчалик Шумер 
Қадимги Бобил давлати таркибига қўшиб олинган.
М и л о д д а н а в в а л г и 3 3 0 0 й и л
- Ўрта Шарқ 
халқлари 
(асосан шумерлар)да дастлабки ёзув пайдо бўлган.
М и л о д д а н а в в а л г и I V м и н г й и л л и к
- Месопотамияда 
адабий асарларнинг энг қадимгиси яратилди.
М и л о д д а н а в в а л г и I V - I I м и н г й и л л и к л а р
- Урук, 
Эл-Убайд, Аккад, Ур, Эшунна, Мари ва бошқа жойларда 
ибодатхоналар қурилди.
М и л о д д а н а в в а л г и I I I м и н г й и л л и к
- Шумерда ариф­
метика (ўнлик ва олтмишлик саноқ тартиби) пайдо бўлди. 
Шумер тилида астрономиядан илмий асарлар яратилди.
М и л о д д а н а в в а л г и I I I м и н г й и л л и к
- фаластинликлар 
жез, кейинчалик темирни кашф этишди.
М и л о д д а н а в в а л г и I I I - I I м и н г й и л л и к л а р
- Фалас- 
тинда деҳқончилик, ҳунармандчилик, савдо-сотик ва чор­
вачилик анча ривож топди.

---

М и л о д д а н а в в а л г и I I I м и н г й и л л и к н и н г и к к и н ч и
я р м и
- Оссурияда дастлабки давлат ташкил топди.
М и л о д д а н а в в а л г и 2 9 0 0 - 2 3 0 0 й и л л а р
- Яқин Шаркда 
ҳукмронлик учун Шумер жанубидаги шаҳар-давлатлар 
(Урук, Ур, Нишпур, Лагаш) Шимолий Месопотамиядаги се­
мит шаҳарлари (Киш, Мари, Эбла) билан ўзаро кураш олиб 
борди.
М и л о д д а н а в в а л г и 2 8 0 0 - 2 7 0 0 й и л л а р
- Месопо­
тамияда Киш шаҳар-давлати кучайди.
М и л о д д а н а в в а л г и 2 7 0 0 - 2 6 0 0 й и л л а р
- Урук шаҳар- 
давлати кучайди.
М и л о д д а н а в в а л г и 2 7 0 0 - 2 3 0 0 й и л
- Киш подшолари 
Жанубий Месопотамияда ҳукмронлик қилдилар.
М и л о д д а н а в в а л г и 2 7 0 0 - 2 3 0 0 й и л
- Шумер давлати- 
да илк сулолалар ҳукмронлиги даври.
М и л о д д а н а в в а л г и 2 4 0 0 й и л
- Месопотамияда Ур 
шаҳар-давлати кучайиб, Ур I сулоласи вакиллари Шумерда 
ҳукмронлик килди.
М и л о д д а н а в в а л г и X X I V а с р о х и р и
- Месопотамияда 
Лагаш шаҳар-давлати кучсизланиб, мамлакатда норозилик 
кучайди. Лагашда давлат тўнтариши бўлиб, ҳокимият 
тепасига Уринимгин келди. У Лагашда милоддан аввалги 
2318-2312 йилларда ҳукмронлик қилди.
М и л о д д а н а в в а л г и 2 4 5 0 й и л
- Фрот дарёси ўрта 
оқимида жойлашган Мари шаҳри Икки дарё оралигидаги 
кучли давлат пойтахтига айланди.
М и л о д д а н а в в а л г и X X I V а с р у р т а л а р и
- шумерлар 
билан аккадлар ўртасида шиддатли урушлар бўлиб ўтди.
М и л о д д а н а в в а л г и X X I V а с р о х и р и
- Месопотамияда 
Умма шаҳар-давлати кучайиб, Шумер устидан ҳукмронлик 
қилди.
М и л о д д а н а в в а л г и X X I V - X X I I а с р л а р о х и р и
- Ак­
кад давлати Месопотамия ва Эламда фаолият кўрсатди. 
Аккад давлатининг маркази Аккад шаҳри бўлган. Аккад 
(Агаде) шаҳри ҳозирги Боғдоднинг жануби-ғарбидаги Абу- 
Ҳабба ўрнида жойлашган. Аккад номи кейинчалик Жану­
бий Месопотамиянинг бутун шимолий ҳудудига 
ў т г а н .

---

М и л о д д а н а в в а л г и 2 3 1 6 й и л
- ҳарбий саркарда Саргон
I Аккад давлатига асос солди.
М и л о д д а н а в в а л г и 2 2 6 1 й и л
- Саргон I вафот этди.
М и л о д д а н а в в а л г и 2 2 5 0 й и л
- Вавилонда бўлғуси Пи­
фагор теоремасининг дастлабки белгилари шаклланган.
М и л о д д а н а в в а л г и 2 2 0 0 й и л
- Аккадца Нарам-Суэна 
ёдгорлик тоши ўрнатилди.
М и л о д д а н
а в в а л г и
X X I I
а с р б о ш л а р и
- Аккад 
ҳукмдори Нарам-Суэн уз давлати таркибига Суза шаҳри ва 
Эбла (Сурия) давлатини қўшиб олди. Бу пайтда Аккад под- 
шолиги ва маданияти ўзининг энг юқори чўккисига чиқди.
М и л о д д а н а в в а л г и X X I I а с р о х и р и
- ярим кўчманчи 
гутий қабилалари Аккад подшолигига бостириб кирдилар 
ва уни ўзларига тобе килдилар.
М и л о д д а н а в в а л г и X X I I - X V I а с р л а р
- илк Оссурия 
подшолиги даври.
М и л о д д а н а в в а л г и 2 1 1 1 й и л
- Ур-Намму Урдаги III су- 
лоланинг асосчисига айланди.
М и л о д д а н а в в а л г и 2 1 1 1 й и л
- Ур шаҳрида зиккурата 
(дастлабки ибодатхона) қурйлди.
М и л о д д а н а в в а л г и 2 1 0 9 й и л
- Урук подшоси Уту- 
хенгал гутейларни енгиб, уларнинг ҳукмдори Тириканни 
асир олди.
М и л о д д а н а в в а л г и 2 1 0 9 / 2 0 9 3 - 2 0 4 6 й и л л а р
- Ур 
III
сулоласи вакили Шулги ҳукумронлиги даврида Сурия, Фа­
ластин, Элам, Кичик Осиё ва бошқа ўлкалар ҳисобига Шу­
мер ва Аккад подшолиги ерларини кенгайтирди.
М и л о д д а н а в в а л г и I I I м и н г й и л л и к о х и р и
- Мари 
шаҳар-давлатида сарой қурилди.
М и л о д д а н а в в а л г и I I м и н г й и л л и к б о ш л а р и
-
Сурияда 29 белгидан иборат алифбо кашф этилди.
М и л о д д а н а в в а л г и I I м и н г й и л л и к б о ш л а р и
- Месо- 
потамияга шимоли-ғарбдан аморий қабилалари бостириб 
кирдилар.
М и л о д д а н а в в а л г и I I м и н г й и л л и к б о ш л а р и - М и ­
л о д д а н а в в а л г и
538 
й и л
- Месопотамиянинг жанубий

---

қисми (ҳозирги Ироқ ҳудуди)да Қадимги Бобил (Вавилон) 
давлати фаолият кўрсатган. Давлатнинг номи унинг пойтах­
ти Бобил шаҳри номидан олинган. Бобил сўзи шумерча Ка- 
дингирра, аккадча Бабилу булиб, айнан таржимаси «тангри 
дарвозаси» демакдир. Бу шаҳар айни пайтда Хилда шаҳри 
(Ироқ) ўрнида булган.
М и л о д д а н а в в а л г и X X - X V I I I а с р л а р
- Оссурия дав- 
латининг кучайиши.
М и л о д д а н
а в в а л г и
X X
а с р
о х и р и - X I X
а с р
б о ш л а р и
- Месопотамияда Шумер - Аккад подшолиги 
парчаланиб, кучсизланиб колди.
М и л о д д а н а в в а л г и X X - X V I а с р б о ш л а р и
- Фини­
кия ва Суриянинг айрим шаҳар-давлатлари, хусусан, Библ 
Мисрга тобе бўлди.
М и л о д д а н а в в а л г и X X - V I I а с р л а р
- Месопотамия- 
нинг шимоли ва Дажла дарёсининг юкори оқимида Оссу­
рия давлати бўлган. Оссурия сўзи Ашшур (Ассур) шаҳар- 
давлати номидан олинган.
М и л о д д а н а в в а л г и X I X - X V I I а с р л а р
- Фаластин 
шаҳарлари гуллаб-яшнади.
М и л о д д а н а в в а л г и I I м и н г й и л л и к н и н г б и р и н ч и
я р м и
- Бобил марказлашган давлатга айланди.
М и л о д д а н а в в а л г и 2 0 0 0 й и л
- Суриядаги Эбла шаҳри 
Аморийлар давлатининг пойтахтига айланди.
М и л о д д а н а в в а л г и 1 8 9 5 - 1 5 9 5 й и л л а р
- Месопо­
тамияда Қадимги Бобил [Қадимги Вавилон] подшолиги 
ҳукм сурди. Биринчи Бобил сулоласи даври.
М и л о д д а н а в в а л г и
1 8 9 5 - 5 3 8
й и л л а р
- Қадимги 
Бобил [Қадимги Вавилон] подшолиги фаолият кўрсатган. 
Подшоликни 10 та сулола вакиллари 1357 йил давомида 
бошқарганлар.