Қадди-қомат ва унинг бузилиши. Мавзу режаси

To’g’ri qaddi-qomatning shakillantirish

Qaddi-qomatning kelishgan, xushbichim va chiroyli bo’lishi ko’pincha harakat-tayanch tizimiga bog’liq bo’lib, birinchi navbatda, bunday ko’rinish umurtka pog’onasidagi bo’yin va bel umurtqalaridagi fiziologik egimalarning me’yorida bo’lishi bilan aniqlanadi.

Bolalarning o‘rin – ko‘rpasining haddan tashqari yumshoq va notekis bo‘lishi umurtqa pog‘onasining rivojlanish xususiyatlariga yetarlicha baho bermaslik tayanch – harakat apparatining noto‘g‘ri o‘sib – rivojlanishiga olib keladi.
Bolalarda umurtqa pog‘onasining normal shakllanishi uchun quyidagi gigienik qoidalarga amal qilish kerak; bolani yoshlikdan tekis va bir oz qattiqroq to‘shakda uxlashga o‘rgatish, yostiq pastroq bo‘lishi kerak; bolani 6 oylik bo‘lguncha o‘tkazmaslik, 10 oylik bo‘lguncha oyog’‘ida uzoq vaqt tik turg‘azmaslik kerak; kichik yoshdagi bolalar, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uzoq vaqt bir joyda o‘tirmasligi, tik turmasligi, uzoq masofaga yurmasligi, og‘ir yuk ko‘tarmasligi, doim bir qo‘lda ish bajarmasligi kerak; O‘quvchilar bo‘ylariga mos parta, stol-stullarda o‘tirishi kerak, parta, stol-stulda o‘tirganda gavdasi tik, elkalari bir tekisda, beli stul yoki parta suyanchig‘iga suyanib turishi, oyoqlari tizza bug‘imida to‘g‘ri burchak hosil qilib, bukilgan, ko‘krak bilan parta qirrasi orasida 3-5 sm. ga yaqin masofa bo‘lishi kerak.
Qaddi-qomatning chiroyli bo’lishida bola tug’ilgandan boshlab uning harakat-tayanch apparat o’sib rivojlanishiga yetarli e’tibor berish lozim. Agar u bog’chada stolda noto’g’ri o’tirsa, yoshiga to’g’ri kelmaydigan og’ir jismoniy ishlar bilan shug’ullansa, juda keng yoki tor oyoq kiyimlardan foydalansa, doim engashib yursa, yoki aksincha qaqqayib yurishga o’rgansa va shunga o’xshash holatlarda uning harakat-tayanch apparati noto’g’ri shakllanadi va natijada ko’rinishi xunkk bo’ladi. Ko’krak qafasi toraygan bo’lib, undagi a’zolarning yaxshi ishlashi uchun sharoit bo’ymaydi, oyoq yassilanib yurganda tez charchaydigan, yaxshi yugurolmaydigan bo’lib qoladi va boshqalar.
Kelgusida qizlarda umurtqa pog’onasining chap yoki o’ng tomonga qiyshaygan holda (skolioz) shakllanishi ularda tug’ish jarayonini ancha og’irlashtirishi, bu vaqtda bola yoki onaning kuchli jaroxatlar olishiga sabab bo’lishi mumkin.
Qaddi-qomatni buzilishida 3 darajani ajratadilar. Birinchi darajada orqa muskullar-tonusi (tarangligi) susayadi, buni bartaraf etish uchun muntazam ravishda jismoniy mashqlar bilan shug’ullanishi tavsiya etiladi. Ikkinchi darajada orqa umurtqa bo’g’imlarini faoliyati buzilishi natijasida yuzaga keladi, uni bartaraf qilish uchun maxsus korrektsion gimnastika bilan shug’ullanish talab qilinadi. Uchinchi darajada esa umurtqa paylarida va suyaklarida jiddiy o’zgarishlar yuzaga keladi va bu xol uzoq vaqtli davolanishni talab etadi. Maktabgacha yoshda qaddi-qomatni bo’zilishi ko’proq, sust jismoniy rivojlanishga ega, raxit va sil bilan kasallangan, ko’rish va eshitish qobiliyati pasaygan nimjon bolalarda uchraydi.
Bu holatni oldini olish uchun bolani o’ta yumshoq o’ringa yotkazmaslik, ayniqsa raxit bilan kasallangan bolani 6-oygacha o’tkazish va 9-10 oygacha oyoqqa turg’azish tavsiya kilinmaydi. Yurishga o’rganish jarayonida bir qo’ldan ushlab yurg’azish ham bola tanasini assimetriyasiga olib kelishi mumkin.
Shu bilan birga mashg’ulotlar ovqatlanish, o’yin va boshqa faoliyatlar jarayonida bolani qaddi-qomatiga alohida e’tibor berish lozim.
Yassi oyoq bolaning oyoq panjalari kafti yerga yoki polga bir tekis tegib turadi. Yassi oyoqlik tug’ma va orttirilgan bo’ladi. Orttirilgan yassi oyoqlikka yuqorida qayd qilingan sabablardan tashqari yana tana vaznining me’yoridan ko’p bo’lishi poshnasi bo’lmagan yoki qattiq poshnali bosma, quyma poyafzallardan. kalishdan foydalanish sabab bo’ladi. Yassi oyoqlikning oldini olish uchun kuniga oyoq muskullari va tovon rovoqlarini mustahkamlashga yo’naltirilgan 10-20 daqiqa davomida maxsus mashqlarni bajarish lozim. Yoz kunlarida yalang oyoq qum va tuproqda yurish, massaj va iliq oyoq vannalarini qabul qilish tavsiya etiladi.
Yassi oyoqlikni boshlanishida maxsus supenatorlaridan foydalanish tavsiya etiladi, keyinchalik tibbiyot xodimlarini nazorati ostida maxsus davolash mashqlari bilan shug’ullanish lozim.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning suyak – muskul sistemasi qotmaganligi uchun gavdani noto’g’ri tutish organizmni tez charchatadi va qaddi – qamatning turli buzilishlariga olib kelishi mumkin. SHu boisdan ularni yoshlikdan gavdani to’g’ri tutishga odatlantirish muxim ahamiyatga ega.
Agarda gavdada biqaror muvozanat, yurak – tomir, nafas olish, ovqat hazim qilish sistemalari, shuningdek, eshitish va ko’rish analizatorlari faoliyati normal bo’lsa, gavdaning holatini to’g’ri deb hisoblash mumkin.
Aks xolda, aqliy va jismoniy yuqlamalarni kshpaib ketishi, xaddan tashqari ko’p o’tirish, jixozlarni noto’g’ri taklanish yorug’lik darajasini pasat bo’lishi, didaktik materiallarni juda kichik bo’lishi.
Qaddi-qomat bosh, yelka kamari. Ko’krak qafasining shakli, umurtqa pog’onasi. Qorin, tos kamari, muskul va nerv sistemasiga bog’lik bo’ladi. Normal. Egilgan, lordoz, kifoz, skolioz, qomat xillari farqlanadi.
Normal qomatda bosh to’g’ri joylashadi, yelka biroz orqada, umurtqa normal egriliklarga, ega, ko’krak, qafasi tsilindr yoki qonis shaklida bo’ladi.
Egilgan qad-qomat bolalar tik turganda boshi bir oz oldinga egilgan. Yelkalari oldinga chiqqan bo’ladi.
Kifotik qad-qomatli bolalarda ko’raklar qanoatga o’xshash ko’tarilib to’radi va bukir holat yuzaga keladi.
Lordotik qad-qomatli bolalarda gavdasining orqa qismi tekis, ko’krak qafasi yassi qorin oldinga chiqqan bo’ladi, umurtka poganasining bel qismi normadan ko’prok oldinga bukilishi ko’zatiladi.
Skalioz deb ataluvchi qad-qomatli bolalarda tik turganda yelkalarani biri past, biri boland, ko’kraklari ham past, boland bo’lib, ko’krak qafasining bir tomoni bo’rtganrok, ikkinchi tomoni botiqroq holatda bo’ladi.
Qad-qomatning bo’zilishi faqat tashqi ko’rinishni emas, balki ichki organlar (o’pka, jigar, bo’yrak, oshqozon va ichaklar)ning rivjlanishi va funktsiyaiga ham salbiy ta’sir ko’rsatad[3]i.
Bolalar bog’chasi va yaslilarining jixoz va kurollariga qo’yidagilar kiradi: mebel, O’yinchoqlar, kurilish materiallari, didaktik qo’llanmalar, bino va tomorkachalarda bollarning ishlari uchun inventar.
Bolalar muassasalarining jixozlari (mebellari) yong’il, pishiq materiallardan tayyorlanadi (quruq yog’och, alyuminiy, plastmassa va boshqalar), och rangdagi, bezarar, suvga, sovunga va dezinfektsiyalovchi moddalarga chidamli bo’yoqlar yoki laklar bilan qoplanadi. Bolalar jixozlarining barcha qismlari yaxshilab mahkamlanadi. Shkaflar, stollar, stullar va h.k.larning barcha burchaklari dumaloklanadi (zakruglyayut), yumshatilgan kirralar bilan tayyorlanadi.
Jixozlarning ulchami, qonstruktsiyasi (shakli) va ogirligi maktabgacha yoshdagi bollarning kuchiga, buyiga va tana proportsiyasiga mos kelish kerak.
Go’dak yoshidagi birinchi guruhda ikkitadan kam bo’lmagan yurgaklash stollari. Ikki o’rinli, 7 oylikdan bir yoshgacha bo’lgan bolalarni ovqatlantirish stollari, bolalar uynashi mumkin bo’lgan (4-5 oylikkacha, 4-5 oylikdan 8-9 oylikkacha) bitta yoki ikkita manej bo’lishi kerak.
Go’dak yoshidagi bolalar harakatini rivojlantirish uchun guruh xonalari tepaliklar (gorka) va ko’prikchalar (mostik) bilan kurollantiriladi (o’rnatiladi, ko’riladi). Xar bir yosh guruxlarida, bolalar tanasining uzunligiga (buyiga) mos ravishda jixozlar 2-3 xil ulchamda bo’lishi kerak. Stollar va stullar markirovka qilingan bo’lishi kerak.
Har bir bolalar guruhi uchun, bolalar guruhi xonalaridagi toza shkaflarda (javonlarda..., shkaf suzi chiroyli va mosrok ekan) saqlanadigan, alohida ovqat va choy idishlari ajratilgan bo’lishi kerak.
O’yin-yemak (ovqatlanish) va guruh xonalarida stol va stullarni bolalar soniga qarab qo’yiladi: bolalar bog’chasining yasli yoshidagi bolalar guruhlarida, kichik va o’rta guruhlarida – to’rt o’rinli; katta maktabgacha yoshdagi va tayyorlov guruhlarida – kopkogining qiyaligi uzgaruvchi ikki o’rinli.
Har bir sanab o’tilgan xonalarda choyshab va kiymlar, O’yinchoklar, didaktik va kurilish materiallari uchun shkaflar, tasviriy foaliyat mashg’ulotlari uchun doska bshlishi kerak.
Dam olish (uxlash, spalnyax) xonalariga bolalar yoshiga mos keladigan krovatlar ushrnatiladi. Ikki yoshgacha bo’lgan bolalar uchun, bolalarni yikilib tushishda saklovchi, krovatlarni yen taraflarida tushiriladigan tusiklari yoki 50 sm. balandlikdagi panjaralari bo’lishi kerak.
Go’dak yoshidagi birinchi bolalar guruhida yurgaklash stoli, shpatel va termometrlar uchun stoli bilan jixozlangan filtr bo’lishi kerak.
Go’dak yoshidagi ikkinchi bolalar guruhiga yurgaklash stoli, bolalarning ustki kiyimlari uchun shkaflar, personal uchun stol o’rnatiladi.
O’yinchoqlar bezarar, oson tozalanadigan va dezinfektsiyalanadigan materiallardan tayyorlanadi, og’irligi va ulchami bo’yicha bolaning kuchiga va uning kullarini ulchamiga mos bo’lishi kerak, shakl jihatidan shikast yetkazmaydigan, yuzalari sillik bo’lishi kerak.
O’yinchoqlar badiiy jihatdan bezatilgan, rangli, realistik bo’lishi kerak, bunday O’yinchoqlar bolalarda ko’prok kuvonch xissietlarini chaqirishi, ularda badiiy didni tarbiyalash mumkin[4].
O’yinchoqlar buyalgan lak va bo’yoqlar suvonli, 60 gradusli qaynoq suvda, 2%li soda eritmasida yuvilganda uchmaydigan, yopishmaydigan, xidsiz mustahkam kobig hosil qiladi. Tarkibli O’yinchoqlarning (piramidkalar, xalkalar yoki shariklar tuplami) eng kichik elementini diametri 30 mm dan kam bo’lmasligi lozim, bolalar ularni burniga yoki quloqlariga tikib yubormasligi uchun.