Adabiyotshunoslik asoslar

yillarda  «pereval»,  «futurizm»,  «serapion  muridlari»  singari  adabiy  oqim 

tarafdorlari adabiyotga partiya rahbarligini tan olmaganlar.  50-yillarning 

oxir-

larida matbuotda Leninning yuqoridagi fikrlariga qarshi jiddiy e’tirozli maqolalar 

paydo bo`ldi. Biroq ularda aytilgan fikrlar qattiq zarbaga duch keldi. 

 Bu davr adabiyotiga baho bergan ingliz adibi Jorj Oruel o`zining «Adabiyot 

va  totalitarizm»  nomli  maqolasida,  «totalitarizm  nafaqat  ayrim  fikrlarni 

ifodalashga  qarshilik  qildi,  balki  nimalar  haqida  o`ylash  lozimligini  uqtirib  turdi. 

Ijod  esa  bu  eng  avvalo  tuyg`u,  tuyg`uni  esa  mutlaq  nazorat  qilish  mumkin  emas. 

Agar  yozuvchiga  erkinlik  berilmasa,  ijodiy  instinkt  o`z-o`zidan  yo`qoladi»,-  deb 

ta’kidlaydi. 

 

Jamiyatda  sinflar,  partiyalar  mavjud  ekan,  ularning  ta’siri  badiiy  adabiyotga 

ham o`tishi mumkin. Lekin adabiyot sinfiy bo`lishi Shart emas. Adabiyot sinflarning 

manfaatlarini  aks  ettirish  bilan  cheklanib,  chegaralanib  qoladigan  bo`lsa,  olamning 

manzarasi bir tomonlama bo`lib qolar edi va adabiyot badiiy haqiqat darajasiga ko`-

tarila  olmasdi.  «Sinfiylikni  ro`kach  qilib  olib  hamma  narsani  sin-fiy  tuyg`uga  olib 

borib taqash, har qanday xatti-harakatdan sinfiy pozitsiya qidirish, bu erkin fikrlashga 

monelik  qiladigan  vulpgar-lashtirishdir.  SHu  yuksaklikdan  turib,  ayta  olamanki,  oq-

qora:  bunisi  sizniki,  bunisi  bizniki  tarzidagi  tasvir  bilan  hozirgi  dunyoni  anglab 

bo`lmaydi», - deydi CH.Aytmatov. San’atkor oldiga, hatto u eng taraqqiyparvar sinf 

vakili bo`lgan taqdirda ham, sinfiy manfaat-larni ifodalash vazifasini qo`yish mumkin 

emas.  Adabiyotning  vazifa-si  kishilarning  kimligini  ko`rsatish  emas,  balki  insonni, 

uning  taqdirini,  hayotini  tasvirlashdir.  Shaxsning  shoh  yoki  gado,  kim  ekan-ligi 

adabiyot uchun muhim emas. V.Belinskiy  ta’biri bilan aytganda, roman uchun hayot 

odamdadir,  inson  taqdiri,  xalq hayoti hamma  munosa-batlari  uchun  boy  materialdir. 

Haqiqiy san’atkor sinfiy manfaat-lardan ustun turishi, uni yorib chiqib ketishi lozim. 

SHundagina yozuvchi hayot haqiqatini to`liq bera oladi.