Adabiyoti universiteti

II BOB BO‘YICHA XULOSA 

XIV  asr  yozma  yodgorligi  sanalgan  “Qisasi  Rabg‘uziy”  asarini  leksik 

jihatdan  tahlil  qilish,  unda  qo‘llangan  polisemantik  so‘zlarni  aniqlash  hamda 

ma’no jihatdan o‘rganish asnosida quyidagi xulosalarga kelindi: 

-“Qisasi  Rabg‘uziy”  asari  leksik  jihatdan  juda  xilma-xil  bo‘lib,  unda  o‘z 

qatlam  bilan  birgalikda  o‘zlashgan  qatlam  leksikasi  ham  keng  o‘rin  olgan. 

Xususan, asarning g‘oyaviy jihati e’tiborga olingan holda unda arabiy leksika faol 

qo‘llangan. Shu bilan birga asarda bir va ko‘p ma’noli so‘zlar, omonim, sinonim, 

antonimlardan ham keng foydalanilgan.  

-asarda  monosemantik  so‘zlar  bilan  bir  qatorda  ko‘p  ma’noli  so‘zlar  ham 

juda faol qo‘llangan. 

-polisemantik so‘zlar bu- bir so‘zning turli ma’nolarda qo‘llanilishi, ya’ni bir 

leksemaning  turli  semalarining  faollashishi  natijasida  yangi  ma’noni  berishidir. 

Polisemiyadagi o‘ziga xos xususiyat shuki, unda yangi so‘z hosil bo‘lmaydi, balki 

bir so‘zning turli o‘rinlarda, turli kontekstlarda qo‘llanilishi natijasida bosh so‘zga 

aloqador, undan o‘sib chiqqan yana bir ma’no faollashadi. Polisemiya deyarli har 

bir  tilda  uchraydi.  Shu  bilan  birga,  til  taraqqiyotining  barcha  davrlarida  ko‘p 

ma’noli so‘zlardan foydalaniladi.  

-“Qisasi Rabg‘uziy” asarida ham bir ma’noli so‘zlar qo‘llanilishi barobarida 

ko‘p  ma’noga  ega  polisemantik  leksikadan  ham  unumli  foydalanilgan.  Adib 

polisemantik  so‘zlarni  qo‘llashidan  asosiy  maqsad,  ular  o‘sha  davr  dabiy  tilida 

qo‘llanilgan,  til  egalari  ayni  shu  so‘zlarni  polisematik  so‘z  sifatida  qabul 

qilganligidir. Chunki har qanday badiiy asar o‘z davrining til xususiyatlaridan kelib 

chiqib, unga uyg‘un holda yaratiladi.  

-asarda  polisemiya  hodisasiga  uchragan  so‘z  turkumlari  orasida  ot  va  fe’l 

soz’ turkumiga oid so‘zlar salmoqli o‘rinni egallaydi. Chunki ot va fe’llar har qaysi 

til  lug‘at  boyligining  asosini  tashkil  qiladi.  Otlar  shu  tildagi  mavjud  kishilar  va 

narsalarning  nomini  bildirsa,  fe’llar  ish-harakat,  holatni  ifodalashi  bilan  alohida 

ahamiyatga egadir.  

---

56 

 

-“Qisasi Rabg‘uziy” asarida ot so‘z turkumiga mansub so‘zlarning ayrimlari 

polisemantik munosabatga kirishgan bo‘lib, ular asosan bir so‘z turkumi doirasida 

ko‘pma’nolilik hosil qilgan.  

-ot so‘z turkumidagi polisemantik so‘zlardagi asosiy xususiyatlar shuki, ular 

ikki  va  undan  ortiq  ma’nolarda  qo‘llangan.  Barcha  polisemantik  so‘zlar  bosh, 

dominant ma’noga bog‘liq holda kontekstda turli ma’nolarni ifodalagan. Ularning 

aksariyati hozirgi o‘zbek adabiy tilida ham polisemantik so‘zlar hisoblanadi.  

-fe’l so‘z turkumiga oid polisemantik so‘zlar esa asrda salmoqli o‘ringa ega. 

-fe’l  so‘z  turkumiga  mansub  ko‘p  ma’noli  so‘zlarda  ham  bir  umumiy 

ma’noning  turli  semalari  faollashib,  boshqa  kontekstda  turli  ma’nolarni  ifodalab 

kelgan.  

-polisemantik  fe’llarning  aksariyati  tarixiy  taraqqiyot  natijasida  bugungi 

tilimizda qo‘llanilmay qolgan, lekin ba’zi bir fe’llar hozir ham aynan shu ma’noda 

qo‘llanilmoqda.  

Umuman,  olganda  “Qisasi  Rabg‘uziy”  asarida  ot  va  fe’l  so‘z  turkumidagi 

leksemalar faqat bir ma’noda emas, balki ko‘p ma’noda qo‘llanilib, asarning badiiy 

qimmatini oshirishga, o‘z davrining til xususiyatlaridan xabar berishga hamda XIV 

asrda qo‘llangan faol leksika haqida ma’lumot berishga xizmat qilgan. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

57