Adabiyotda madaniyatning olchovlari

ADABIYOTDA MADANIYATNING OLchovlari

Madaniyatlarning ta'riflari soni juda katta va biz bir ta'rifning ikkinchisiga nisbatan foydasini muhokama qilishda qatnashishni istamaymiz. Hofstedening operatsion ta'rifi - "Bir guruh yoki toifadagi odamlarni boshqasidan ajratib turadigan aqlni jamoaviy dasturlash". Bu shuni ta'kidlaydiki, madaniyat (a) individual emas, balki kollektiv xususiyatdir; (b) bevosita ko'rinmaydigan, lekin o'zini tutishida namoyon bo'ladigan; va (c) ba'zilar uchun umumiy, ammo hamma uchun ham emas. 20-asrning ikkinchi yarmida ko'plab mualliflar madaniyatning alohida o'lchovlarini keltirib chiqaradigan jamiyatlarning asosiy muammolari mohiyati to'g'risida taxmin qilishgan (Xofstede, 2001, 29-34-betlar). Kashshoflik hissasi Jorj P.Murdok (1957) tomonidan amalga oshirilgan bo'lib, u 1940-yillarda 40-yillarda dala antropologlari tomonidan o'rganilgan ko'plab an'anaviy va savodsiz jamiyatlar to'g'risida antropologik ma'lumotlarni muntazam ravishda tasniflagan Inson bilan aloqalar sohasi fayllarini yaratdi. Bu ushbu jamiyatlar orasida antropologik ma'lumotlarni o'zaro bog'lashga imkon berdi. Antropologiyadan tashqarida jamiyatlarni buyurtma qilish uchun eng keng tarqalgan o'lchov ularning iqtisodiy va texnologik evolyutsiyasi, zamonaviyligi yoki farqlanishi darajasi bo'lgan. An'anadan zamonaviygacha bo'lgan jamiyatlarni bir o'lchovli tartibga solish 19-asrning 20-asridagi "evolyutsionizm" ga mos keladi, bu taraqqiyotga ishonish bilan ajralib turadi (May, 1982). Iqtisodiy evolyutsiya ijtimoiy qadriyatlarda aks etishi shart bo'lgan muhim o'lchov bo'lsa-da, u madaniy xilma-xillikni boshqa jihatlar bilan bostirishi uchun hech qanday sabab yo'q. Ko'p o'lchovli nazariy modellarga Aberle, Koen, Devis, Levi va Satton (1950) misollari keltirilgan, ular to'qqizta "jamiyatning funktsional shartlari" ni taklif qilishgan; Parsons va Shils tomonidan (1951, 77-bet) beshta "naqsh o'zgaruvchisi" bilan; beshta "qadriyat yo'nalishi" bilan Klakxon va Strodtbek (1961, s.12) tomonidan; va Duglas tomonidan (1973) ikkita "kosmologiya" (gridandgroup) bilan .Bu ko'p yoki ikki o'lchovli tasniflar murakkab haqiqatni buyurtma qilishning sub'ektiv aks etuvchi urinishlarini anglatadi. Ularning hech biri qo'llanilishi va qo'llanilmasligi kerak bo'lgan tahlil darajalari to'g'risida aniq ma'lumotga ega emas (ya'ni jamiyat, ijtimoiy toifaga, guruhga yoki shaxsga). Ularning hech biri zamonaviy jamiyatlar darajasidagi empirik tadqiqotlar bilan qo'llab-quvvatlanmagan. Madaniyatning jamiyat miqyosidagi o'lchamlarini aniqlashga qaratilgan birinchi empirik urinish psixolog Raymond B. Kattell (1905 yildan 1998 yilgacha) tomonidan amalga oshirilgan bo'lib, u mamlakatlar haqidagi ma'lumotlarga shaxsiyat testlarini ishlab chiqishda foydalangan omil analitik yondashuvni qo'llagan (Kattel, Grem). , & Woliver, 1979). Cattell 40 dan ortiq mamlakat uchun 48 va undan yuqori darajadagi o'zgaruvchilarni tahlil qildi. Uning o'zgaruvchilari rang-barang geografik va demografik ma'lumotlar to'plami edi; aholining taxmin qilingan irqlari; tarixiy va siyosiy jihatlar; ijtimoiy, huquqiy va diniy ko'rsatkichlar; Nobel mukofotlari soni kabi iqtisodiy, tibbiy va "elita" choralari. U millatlar orasida shaxslarning "shaxsiyati" ga parallel tushunchani "sintetiklik" deb nomlagan o'lchovlarni qidirdi. Kattell omillarini (u 12 ni saqlab qolgan) izohlash qiyin; ularning ba'zilari aks ettiradigan yagona aniq asosiy ta'sir yana iqtisodiy rivojlanishdir. Kattellning yondashuvi boshqalar tomonidan davom ettirildi, ammo topilgan yagona umumiy omillar - bu iqtisodiy rivojlanish darajasi, mamlakat kattaligi va o'sha kunlarning ikkita kuch bloklaridan biriga siyosiy sadoqat. Bular psixologik jihatdan ahamiyatsiz bo'lgan va ularni omillar tahlilisiz aniqlash mumkin edi. Xalqlarning ekologik madaniyati nuqtai nazaridan psixologik nuqtai nazardan boshqa taksonomiyalar Rummel (1978) va Georgas va Berri (1995) tomonidan tavsiflangan. Milliy madaniyatlarni o'rganishda katta yutuq Richard Linning 1971 yilda nashr etilgan "Shaxsiyat va milliy xarakter" kitobidir. Ushbu kitobda rivojlangan 18 mamlakatda surunkali psixozning chastotasi, o'rtacha kaloriya miqdori, o'z joniga qasd qilish darajasi va sigaretani iste'mol qilish kabi milliy tibbiyot va shunga o'xshash ko'rsatkichlarni tahlil qilish natijalari ko'rsatilgan va u "tashvish" o'lchovini aniqlagan. Lin va Xempson (1975) buni "nevrotikizm" va "ekstraversiya" kabi ikki o'lchovga qadar kengaytirdilar. Lin (1981) "psixotizm" ni qo'shdi. Ushbu uchta o'lchov Eysenck (1978) tizimidagi shaxsiy xususiyat o'lchovlaridan ularning nomlariga mos keldi. Shaxsiy tarozi bo'yicha ushbu milliy o'lchovlarni 37 ta mamlakat bo'yicha o'rtacha milliy ballari Lin va Martin tomonidan nashr etilgan (1995). Ayni paytda, Lin (1991) yangi potentsial o'lchovga e'tibor qaratdi: "raqobatdoshlik". Shu maqsadda u 42 mamlakatda o'quvchi qiz va erkaklardan qog'oz va qalam bilan so'rovlarga javoblarni yig'di. Xofstedening "Madaniyatning oqibatlari" (1980; keyingi bobda tasvirlangan) kitobidan boshlab, milliy populyatsiyalarning mos namunalari orasidagi qog'oz va qalam so'rovlari milliy madaniyatlarning o'lchamlarini aniqlash uchun keng tarqalgan ma'lumot manbaiga aylandi. Trompenaars (1993) Parsons va Shils (1951) va Klyuxon va Strodtbek (1961) nazariyalaridan ilhomlanib, anketa ishlab chiqdi va u buni o'z biznes mijozlari xodimlariga topshirdi. U o'z ma'lumotlarida nazariyalar ilgari surgan madaniyatning ettita o'lchovini topganligini da'vo qildi, ammo uning ma'lumotlarini ko'p o'lchovli miqyosli tahlil qilish buni tasdiqlamadi (Smit, Dugan va Trompenaars, 1996; Smit, Trompenaars va & Dugan, 1995). Shvarts (1994) 56 qadriyatlarning ro'yxatini ishlab chiqdi, u ko'plab mamlakatlardagi o'quvchilar va boshlang'ich maktab o'qituvchilarining namunalari bilan to'ldirildi (1999 yil Shvartsga ko'ra hozir 40 yoshdan oshgan). U bularni ham individual, ham mamlakat miqyosida eng kichik kosmik tahlilga topshirdi. Mamlakat darajasida u etti o'lchovni topdi: konservatizm (keyinchalik ko'milganlik), ierarxiya, mahorat, ta'sirchan avtonomiya, intellektual avtonomiya, tenglik majburiyati (keyinchalik tenglik deb ataldi) va uyg'unlik. 1980-yillarning boshlarida Evropa qiymatlari tizimlarini o'rganish guruhi tomonidan jamoat fikrini o'rganish usullaridan foydalangan holda qadriyatlarni o'rganish bo'yicha tadqiqot dasturi Jahon qadriyatlarini o'rganish (WVS) ga aylandi. Hozirgacha u 43 ta jamiyatdagi 60 mingga yaqin respondentni 360 dan ortiq narsalarni o'z ichiga olgan so'rovnoma bilan qamrab oldi. Ekologiya, iqtisodiyot, ta'lim, hissiyotlar, oila, jins va jinsiy munosabatlar, davlat va siyosat, sog'liq, baxt, bo'sh vaqt va do'stlar, axloq, din, jamiyat va millat va mehnat. Ushbu ma'lumotlarning qisqacha mazmuni Inglexart, Basans va Morenoda nashr etilgan (1998). Natijalarning makroanalizida Inglehart (1997, 81-98-betlar) faktorlar bo'yicha tahlil qilingan mamlakatda 47 ta o'zgaruvchiga o'rtacha 100 ball, barcha sohalar bo'yicha 100 ta asosiy savollarni umumlashtirgan natijalar bo'yicha o'rtacha ball yig'ildi. Disperansning 51% ni ikkita omil tashkil etdi; Inglehart bu omillarni "asosiy madaniy o'lchovlar" deb atadi va ularni "farovonlik tirik qolishga qarshi" (farqning 30 foizini tushuntirib berdi) va "dunyoviy-ratsional qarshi an'anaviy hokimiyat" (21%) deb belgiladi. Inglexart an'anaviy ravishda dunyoviy-ratsional hokimiyatdan modernizatsiyaga o'tishni va hayot davomida hayotdan farovonlikka o'tishni postmodernizatsiya deb atagan narsaga, moddiy maqsadlarni ekspressiv (psixologik) maqsadlar bilan almashtirishga bog'ladi. Yaqinda (Inglehart & Baker, 2000), u dinni tushuntiruvchi omil sifatida kiritdi. Inglehartning tahlili hali tugallanmagan bo'lishi mumkin; ehtimol WVS ma'lumotlar bazasi boyroq o'lchov naqshini yashiradi. To'liq natijalar biz uchun hali mavjud bo'lmagan madaniyat o'lchovlari paradigmasining yangi tadbiri - dastlab Robert J. Xaus tomonidan 1991 yilda ishlab chiqilgan GLOBE tadqiqot loyihasi (Uy, Javidan, Hanges va Dorfman, 2002; Javidan & House, 2001). U jamiyat madaniyati, tashkiliy madaniyat va etakchilik o'rtasidagi munosabatlarga qaratilgan. Xaus dunyoning 61 mamlakatidagi 500 ta turli tashkilotlarda 9000 ga yaqin menejerlardan ma'lumotlarni to'plagan 150 ga yaqin taniqli tadqiqotchilarning keng tarmog'ini yaratdi. Loyiha adabiyotlardan olingan to'qqiz o'lchovni, shu jumladan Hofstedening IBM Study-dan olingan ma'lumotlarni quyida tavsiflashga qaratilgan. Bu taxminiy o'lchamlar; natijalar ma'lumotlarning empirik o'lchamlari nazariyalarga qanchalik mos kelishini ko'rsatishi kerak.