Adabiyot 10 oxirgi 2-qism indd

LIRIK JANRLAR: TUYUQ
Tuyuq
turkiy xalqlar adabiyotidagi to‘rt misradan iborat kichik lirik janr bo‘lib, 
shakldosh soʻzlar (omonimlar)ning qofi yalanishiga, soʻz o‘yiniga asoslanadi va 
a-a-b-a, a-b-v-b 
yoki 
a-a-a-a
shaklida qofi yalanadi. 
Misol uchun:
Tig‘i ishqing yorasidur butmagan, 
Dardini har kimga aytib butmagan.
Hajr sahrosidur ohim o‘tidin 
Anda gul yoxud giyohe butmagan.
 
Alisher 
Navoiy
Ushbu tuyuqda “butmagan” so‘zi birinchi misrada “bitmagan, tuzalmagan” 
ma’nosida, ikkinchi misrada “tugamagan, ado bo‘lmagan”, to‘rtinchi misrada 
esa “o‘smagan” ma’nolarida qo‘llanmoqda. 
GURUHLARDA ISHLAYMIZ
Ogahiy, Lutfi y va Alisher Navoiy qalamiga mansub tuyuqlarni tahlil qiling. 
Tuyuqlarda qofi ya bo‘lib kelgan omonim so‘zlar ma’nosini toping. Har bir ijod-
korning tuyuq yaratish mahorati va o‘ziga xosliklarini aniqlab, quyidagi jadvalni 
daftaringizda to‘ldiring.
* * *
Uch baland aylab qanoatni qanot
Kim, yering hirs aylamish qa’ri qanot.
Ilginga olib riyozat toshini,
Kibr-u naxvat boshin ul toshdin qanot. (Ogahiy)
hirs 
– ochko‘zlik
qa’r 
– tub, tag
riyozat 
– qiyinchilik, azob
naxvat 
– yomonlik
* * *
Qomatimni necha qoshing yo qila? 
Necha hajr o‘ti jonimda yoqila? 
G‘amza birla to‘kti qonim ul sanam,
To hinotek qon elina yoqila. (Lutfi y)
* * *
Javr o‘qin jonimg‘a soqiy yozmadi,
Vasl jomidin xumorim yozmadi.
Qilki qudrat sabzxatlar ishqidin
O‘zga ish ollimg‘a go‘yo yozmadi. (Alisher Navoiy)
Omonim so‘zlar ma
’
nosi
G‘oyasi
Badiiy xususiyatlari
Ogahiy
Lutfi y
Alisher Navoiy

---

22