Adabiyot 10 oxirgi 2-qism indd

Is’hoqxon Ibrat
Abdulla Avloniy
Mahmudxo‘ja Behbudiy
!
Abdu
ll
a
Av
loniy
Mahmudxo
‘j
a
Be
hbudiy
Is’hoqxon Ibrat

---

88
 ABDURAUF FITRAT (1886–1938).
“ABULFAYZXON” DRAMASI
Mavzuni oʻrganish jarayonida:
– “Abulfayzxon” dramasidagi asosiy obrazlarni tahlil qilamiz;
– asarda aks ettirilgan milliy inqiroz sabablarini tadqiq qilamiz.
Men sening uchun tirildim,
Sening uchun yasharman,
Sening uchun o‘lurman!
 
Abdurauf 
Fitrat
... Har qanday holda ham xalq bilan bir-
ga bo‘lish, uning manfaatini har narsadan us-
tun qo‘yish, har narsadan muqaddas bilish Fitrat 
shaxsi yatining eng muhim xususiyatlaridan edi.
Begali Qosimov
Muallif haqida
Davlat arbobi, shoir va olim, nosir va dramaturg, ma’rifatparvar 
Abdurauf Abdurahim o‘g‘li (adabiy taxallusi – Fitrat) 1886-yili Buxo-
ro shah rida tug‘ildi. Mir Arab madrasasida o‘qib yurgan davrida Qrim, 
Qozon, Boku, Istanbul shaharlaridan keltirilgan gazeta va jurnallar bi-
lan muntazam tanishib bordi va uning dunyoqarashi mazkur nashrlarda 
targ‘ib etilgan jadidchilik qarashlari ta’sirida shakllandi.
Adib XX asr boshlarida turli mamlakatlarga sayohat qildi. Manbalar-
ga ko‘ra, u 1909–1913-yillarda Istanbul universitetida tahsil oldi, u yer-
da yurtdosh va maslakdosh talabalar bilan birgalikda “Buxoro ta’limi” 
jamiyatini tashkil qildi.
Buxoroga qaytgach, shoir maktabda o‘qituvchilik qildi, “Yosh bu-
xoroliklar” milliy-demokratik harakatida, “Chig‘atoy gurungi” adabiy- 
ma’rifi y tashkilotida faol ishtirok etdi, “Tong” jurnalini chop qilishni bosh-
ladi. Buxoro amirligida siyosiy tuzum, maorif, adliya sohalarini isloh qi-
lish rejalarini tuzishda ishtirok etdi.
Buxoroda amirlik ag‘darilgandan keyin u Buxoro Xalq Sovet Respubli-
kasining bir qancha vazirliklarida rahbar lavozimlarda xizmat qildi, Buxoro 
yoshlarini Germaniyaning oliy ta’lim muassasalariga o‘qishga yuborish ja-
rayonlarida faol ishtirok etdi. 1923-yildan keyin Leningrad (hozirgi Sankt- 

---

89
!
Peterburg), Moskva, Toshkent va Samarqand oliy ta’lim muassasalarida 
ishladi, o‘zbek ziyolilaridan birinchi bo‘lib professor unvonini oldi.
1937-yilda Abdurauf Abdurahim o‘g‘li Fitrat “xalq dushmani” sifatida 
qamoqqa olinib, 1938-yilda Toshkentda qatl qilindi. 1960-yillarda unga 
qo‘yilgan ayblar asossiz ekani isbotlanib, o‘limidan soʻng nomi oqlandi.
Asarlari
– “Sayha” (“Na’ra”) (fors tilida), “Uchqun”, “Mening tunim” she’riy 
kitoblari;
– “Qiyomat”, “Zahroning imoni”, “Oq mozor”, “Qiyshiq eshon”, “Zayd 
va Zaynab”, “Me’roj” hikoyalari;
– “Hind ixtilolchilari”, “Abulfayzxon”, “Shaytonning Tangriga isyoni”, 
“Arslon”, “Vose qo‘zg‘oloni”, “To‘lqin” singari dramatik asarlar;
– “Hindistonda bir farangi ila buxorolik bir mudarrisning munoza-
rasi” (“Munozara”), “Hind sayyohi”, kabi publitsistik asarlar va qator 
maqolalar;
– “Muxtasar islom tarixi” risolasi, “Adabiyot qoidalari” qo‘llanmasi, 
“O‘zbek adabiyoti namunalari” xrestomatiyasi, “Aruz haqida” risolasi, 
tilshunoslik, adabiyotshunoslik va musiqashunoslikka oid asarlar.