Адабиёти форсу тоҷик дар асрҳои XII-XIV қисми 1 Душанбе; 1976

Тасаввуф ва ҷавонмардӣ

Ҷавонмардон - ин гурӯҳи махсус дар шаҳрҳо мебошад, ки фаъолияти худро ба хизмати беминнати мардум равона карда шудааст. Табақаи ҷавонмардон сабабгори ба майдон омадани фикрҳои инсонпарварӣ мебошад. Гурӯҳи пешқадам ҳамин гурӯҳи ҳунармандон буд, ки онҳо соҳиби ахлоқи пок буданд. Бузургони ҷавонмард бештар аз аҳли касаба косибон яъне аҳли меҳнат буданд. Байни ҷавонмардону мутасаввифон робитаи қави мавҷуд буд. Ҷавонмардӣ аз тасаввуф фарқи калон дорад. Яъне тасаввуф - ин якнавъ дин аст.
Шайхони тасаввуф бо ин дунё кор надоранд. Аммо ҷавонмардон бо фаъолияти ҳаёти ин дунё машғуланд. Ҷавонмардон тамоми фаъолияти худро барои сабук кардани бори зиндагии мардум равона карда будаанд, ки ин мазмуни ҷунбиши онҳо ҳаётӣ аст.
Дар асрҳои сони бошад, фаъолияти ҷавонмардон аз ҷониби ҳукуматдорон таъқиб мешуд. Онҳо дар хонаи махсус ҷамъ омада, мақсади худро ба нақша мегирифтанд. Ҷавонмардон соҳиби 72 шарт буданд. Пас аз пароканда шудани ҷавонмардон дар асри XII шартҳои он ба тасаввуф ба сӯфиҳо дохил мешавад.
Ҷавонмардиро як ҷӯзъи ҷудонашавандаи тасаввуф меҳисобиданд, кишайх Фаридаддуни Аттор дар «Футувватнома» инро зикр мекунад. Дар асри XVI Ҳусайн Воизи Кошивӣ ҳам дар «Футувватномаи султонӣ» ишора мекунанд. Ҷавонмардӣ рӯҳу равиши мардуми ҳунарманд мебошад. Ҷавонмардон мардуми оддиро аз гирифтоии зулму истибдоди синфи ҳоким ба раҳо кардан кӯшиш мекарданд. Пас ҷавонмардӣ тариқати аслан ва моҳиятан халқӣ ҳисоб меёфтааст. Бинобар ин тасодуфе нест, ки гурӯҳи ҷавонмардонро ҳунармандони пешқадам, соҳиби фикрҳои баланд доштаи одамон ташкил мекард.


26.02.2020


Мавзӯъ: Пайдоиши адабиёти тасаввуфӣ
Мо пеш аз ин дидем, ки сӯфиён ба ваҷду ҳол ва ҷазабаи худ, ки онро тӯҳфаи худовандӣ ба дӯстдоронаш ҳисоб мекарданд, чӣ дараҷа аҳамият медоданд. Аз ин ҷо равшан аст, ки онҳо барои ба вуҷуд овардани ваҷду ҳол воситаҳо меҷустанд. Яке аз чунин воситаҳо мусиқӣ ҳисоб мешуд, ки бо ёрии сухан (шеър) иҷо мешуд. Ин одато бештари шайхҳо қабул карда буданд, ки онро самоъ ба арабӣ ба маънии шунидан мегуфтанд. Самоъ чун бидъати тасаввуфӣ ба эърози сахти аҳли шариат дучор шуда буд. Самоъ дар маҷлисҳои шайхон дар хонақоҳ ва ҷойҳои дигар бо иштироки тамошобинон, ки бештар аз табақаи ҳунармандон ва бенавои шаҳр буданд иҷро мегардид. Бинобар ин шеърҳои содда, фаҳмо ва мувофиқро барои хондани қавболл (нутқкунанда) бо ҷури мусиқӣ интихоб карда мегирифтанд.
Маълум аст, ки шайхи Хуросон Абусаиди Абулхайр аз рубоиёт, ки жанри фолклорӣ буд, ба таври васеъ истифода мекард. Абусаиди Абулхайр рӯбоиро худаш эҷод накарда, аз эфоди дигарон аз ҷумла аз фолклор мегирифт. Гуфтан мумкин аст, ки дигар шайхон низ чунин мекарданд. Бештар шеърҳо ишқӣ интихоб мешуданд. Ва ба онҳо маънии рамзии сӯфиёна дода, қироат мекарданд. Барои самоъ маҳз шеърҳои ишқӣ лозим буданд. Вақте, ки ҳаракати тасаввуфӣ ба Эрон ба Хуросон низ паҳн шуд, дар ин ҷо ба забони модарӣ шеъри форсӣ муроҷиат мекарданд. Абусаид аз минбар ҳамеша шеър хонда, ҳозиронро ба ваҷд меовард. Оммаи шунавандагони асосии маҷлисҳои онҳо аҳли касбу ҳунар тоифаи мардуми оддиву бесавод буданд.
27.02.2020
Мавзӯъ: