“Academic Excellence on Science and Research” Special Issue

“Academic Excellence on Science and Research”
 
Special Issue | 2022
 
Journal of Advanced Research and Stability
ISSN: 2181-2608 
www. sciencebox.uz/ 
132
sistemasiga to„g„ri keladi. Eng yirik rudali konlar Qurama metallogenik zonasidadir. Olmaliq 
rudali rayonida misning sanoat ahamiyatidagi yirik zaxirasi topilgan. [3] 
O`zbekiston Respublikasidagi Qalmoqqir, Sariq –Cho„qqi, Dalniy, Qizota konlari razvedka 
qilingan. Qo„shbuloq oltin koni, Qo„ytosh volfram koni, Xondiza qo„rg„oshin-rux konida 
misning uncha katta bo„lmagan zaxiralari mavjud. Olmaliq mis-porfir rudalarida, shuningdek, 
oltin, kumush, oltingugurt, tellur, selen va reniyning katta zaxiralari to„plangan. 
Uran zaxirasi bo„yicha O„zbekiston jahonda 7-8-o„rinlarni egallaydi. Uranning razvedka qilingan 
zaxiralari slaneslar, vulkanogen jinslarda topilgan bo„lib, mezozoyning qumtoshli tipiga mansub. 
Uran bilan birga reniy, skandiy, selen, nodir yer elementlari ham olinadi. [5] 
Mamlakat hududida 100 dan ortiq qo„rg„oshin va rux koni mavjud bo„lib, ular asosan, Chotqol-
Qurama regioni va Janubiy O„zbekistonda to„plangan. Uchquloch, Xondiza, Qo„rg„oshinkon, 
Kumushkon va Lashkarak polimetall konlarida zaxiralarni hisoblab, geologik razvedka ishlari 
olib borilgan. 
Respublikada volframning 7 koni va 200 dan ziyod ruda belgilari mavjud yerlari aniqlangan. 
Volfram obyektlari Toshkent oldi, Samarqand va Qizilqum regionlarida to„plangan.[6] 
Molibden Qalmoqqir, Sariq cho„qqi va boshqa yirik miss-poofir konlarida olinadigan foydali 
qazilmalar ichidagi qimmatbaho yo„ldosh komponent hisoblanadi. Bu konlardan olinadigan ruda 
tarkibida volfram bilan birga molibden, oltin, mis, vismut uchraydi. 
O„zbekiston nodir metallar (reniy, kadmiy, selen, tellur, indiy va boshqalar) zaxirasi bo„yicha 
jahonda yetakchi mamlakatlar qatoridan joy olgan. Reniyning eng ko„p zaxirasi Qalmoqqir 
rudalarida (58,8%) to„plangan, Dalniyda undan 2 barobar kam (35,6%). Osmiy ham reniy bilan 
birgalikda uchraydi. Selen mamlakat g„arbidagi oltin-kumush konlarida topilgan. Tellur zaxirasi 
O„zbekiston yer osti boyliklarida katta ulushni tashkil etadi. Qo„shbuloq konidagi ruda tarkibida 
tellur miqdori 128,8 g/t ga teng. Indiy, asosan, Xondiza kolchedan-polimetall (43,4%) va 
Qulcho„loqota qo„rg„oshin-rux-kolchedan konlarida (49,7%) oz miqdorda topilgan. Xondiza 
kolchedan- polimetall konidan olinadigan kadmiy respublika umumiy zaxirasining 39,1% ini 
tashkil etadi.[7] 
Mis rudalari mineral va kimyoviy tarkibiga hamda sulfidlar, oksidlar, karbonatlar, sulfatlarni 
miqdoriga qarab sulfidli rudalarga (sulfidli minerallar 75%dan kam bo„lmasligi kerak), oksidli 
rudalarga (sulfidli minerallar 25%dan oshmasligi kerak) va aralash rudalarga (sulfidli minerallar 
25-75% atrofida bo„lishi kerak) bo„linadi. Qayta ishlanayotgan rudalardagi misni miqdoriga 
qarab, rudalar boy tarkibli (misni miqdori 2%dan yuqori), o„rtacha tarkibli (0,8-2%gacha), kam 
tarkibli (0,5-0,8%) va balansdan tashqari (0,3 %dan kam) rudalarga bo„linadi. 
Misning sulfidli minerallari sulfgidril yig„uvchi reagentlar bilan yaxshi flotatsiyalanadi. 
Ksantogenatlar bilan birinchi o„rinda xalkopirit, keyingi o„rinda bornit, kovellin va xalkozin 
yaxshi flotatsiyalanadi. Xalkopirit butil ksantogenati bilan pH=6-11 bo„lganda, xalkozin pH=1-
13da yaxshi flotatsiyalanadi. Misning hamma sulfidli minerallari ksantogenatlar bilan bir qatorda 
ditiofosfatlar, ditiokarbonat va merkaptanlar bilan ham yaxshi flotatsiyalanadi. Xalkopirit mis-
qo„rg„oshin va mis-molibden rudalarini boyitishda sianid tuzlari bilan tazyiqlanadi. Sianidlarni 
miqdori yig„uvchi reagentga va pHga bog„liq, masalan, agar etil ksantogenati ishlatilsa va pH-
7,5ga teng bo„lsa, sianid tuzi sarfi kamroq bo„ladi va agar yig„uvchi reagent sifatida butil 
ksantogenati ishlatilsa depressor sarfi ko„payadi. Misni ikkilamchi sulfidli minerallariga mis-
qo„rg„oshin rudalarini ajratishda tazyiqlovchi reagent sifatida ko„proq kaliy ferritsianid va kaliy 
ferrotsianid kompleks tuzlari ishlatiladi. Natriy sulfid tuzi misni hamma sulfidli minerallari 
uchun yaxshi tazyiqlovchi reagent hisoblanadi. Masalan, xalkopirit pH-5,5dan yuqori bo„lganda, 

---