Abuzalova M


Imo – ishoralar nazariyasi



Download 1,77 Mb.
Pdf ko'rish
bet139/186
Sana31.07.2021
Hajmi1,77 Mb.
#133428
1   ...   135   136   137   138   139   140   141   142   ...   186
Bog'liq
tilshunoslikka kirish

 
Imo – ishoralar nazariyasi. Bu nazariyaning asoschilari nemis olimi Vundt 
va  akademik  N.Y.Marr  bo`lib,  ularning  fikricha,  insonlar  tovush  tili  paydo 
bo`lgunga qadar bir birlari bilan imo-ishora orqali aloqa qilganlar. Marrning da‟vo 
qilishicha  ,  odamlar  yarim  million  yil  davomida  “imo-ishora  tili”  orqali  aloqa 
qilganlar  va  keyinchalik  bu  tovush  tiliga  aylangan.  Agar  insoniyatning  hayvonot 
dunyosidan  ajralib  chiqqanligini,  qorin  to`yg`azish  maqsadidagina  mehnat 
qilganligini, jamoa bo`lib mehnat qilish natijasida tilning paydo bo`lishiga ehtiyoj 
tug`ilganligini hisobga olsak, kishilarning muhim aloqa vositasi bo`lgan tilga imo-
ishora  juda  kichik  bir  qo`shimcha  vosita  bo`lganligini  anglab  yetish  qiyin  emas. 
Demak,  inson  nutqi  taraqqiyotining  ma‟lum  bir  bosqichida  imo-ishora  tili 
kishilarning  o`zaro  aloqa  qilishlarida    yagona    vosita  bo`lgan    edi,  degan    fikr  
ilmiy  jihatdan  asosli  emas.  
XIX asrning  ikkinshi  yarmida  ijtimoiy  kelishuv  nazariyasi  ham  paydo 
bo`ldi.   Bu    nazariya    vakillarining     fikricha,  narsa-  buyum,    voqea- hodisalarni  
nomlashda  odamlar  o`zaro  kelishib  olishgan.  Bu  fikr  ijtimoiy  kelishuv 
nazariyasining  ham    asosi  aniq  emasligini  ko`rsatib  turibdi.  Vaholanki,  o`zaro 
kelishuv  vositasi,  asosan,  tildir.  O`zaro  ijtimoiy  kelishuv  uchun  insonda  yuqori 


darajada  rivojlangan  tafakkur  va  til  bo`lmog`i  zarur.  Bu  nazariya  tilning  paydo 
bo`lishini  emas,  balki  til  rivojlanishining  ba‟zi  tomonlarinigina    ko`rsatib  bera 
oladi, xolos.  
Yuqorida  sanab  o`tilgan  nazariyalarning  hech  biri  tilning  paydo  bo`lishi 
masalasini  inson,  tafakkur  va  jamiyatning  paydo  bo`lishi  bilan  bog`lab 
o`rganmaydi.  Shunga ko`ra,  ular tilning kelib chiqishi va rivojlanishi masalasini 
to`g`ri  yoritishga  ojizdir.  Bu  masalaga  XIX  asr  oxiri  XX  asr  boshlarida  paydo 
bo`lgan  dialektik  matearializm  asoschilari,  yuqoridagilardan    farqli  o`laroq,  bir 
qadar  to`g`ri  yondashadilar.    Dialektik  materializm  oqimining  namoyandalari  
nemis  olimlari  K.Marks    va  F.Engelslar  bo`lib,  ular  “Maymunning  odamga 
aylanish  protsessida  mehnatning  roli”,  “Oila,  xususiy  mulk  va  davlatning  kelib 
chiqishi”  kabi  qator  asarlarida  tilning  paydo  bo`lishi  muammosiga  katta  e‟tibor 
qaratganlar. Ularning yozishlaricha, bundan taxminan bir million yillar muqaddam 
yer  yuzida  odamsimon  maymunlarning  juda  taraqqiy  etgan  nasli  yashagan.  Ular, 
odatda, yerda yurishgan, oldingi ikki oyoqlari qo`l vazifasini bajargan. Odamsimon 
maymunlar  oldingi  oyoqlari  bilan  dastlab  tabiatdagi  tayyor  predmetlardan  qurol 
sifatida  foydalanganlar  va  ko`proq  tik  yurishni  o`rgana  boshlaganlar.  Tik  yurish 
asta-sekin  ular  uchun  hayotiy  zaruratga  aylangan,  shu  tariqa  ozod  bo`lgan  qo`l 
borgan  sari  ko`proq  va  turli-tuman  ishlarni  bajarishga  moslashgan.  Kishilik 
jamiyatining,  til  va  tafakkurning  paydo  bo`lishi  mehnat  tufayli  maymunning 
odamga aylanishi bilan bog`liq. 
Bu  nazariya  bir  qancha  asosli  biologik  va  sotsial  faktorlarga  tayanib,  ilmiy 
farazlar qiladi. Hozirgi tarix, antropologiya kabi ko`pgina fanlar odam, jamiyat, til, 
tafakkur va nutqning paydo bo`lishi to`g`risidagi talqinlarda shu ilmiy farazlardan 
foydalanadi.  Biroq,  shuni  ham    ta‟kidlash  zarurki,  keyingi  yuz  yillar  davomida 
odamsimon  maymunlar  ustida  olib  borilayotgan  maxsus  tajribalar  “odam 
odamsimon maymunlardan tarqalgan” degan fikrni bir qadar rad etmoqda.  
Diniy  ta‟limotga  oid  muqaddas  kitoblarda  esa  til  insoniyatga  olloh 
tomonidan in‟om etilgan ne‟matdir, mazmunidagi fikrlar ilgari suriladi.  
Xullas,  tilning  kelib  chiqishi  tafakkurning  paydo  bo`lishi,  qolaversa,  yer 
yuzida  inson  zotining  paydo  bo`lishi  kabi  muammolar  bilan  uzviy  bog`liq  bo`lib, 
bu muammolar insoniyat tarixida uzil – kesil  yechimini topgan emas. 
Yuqorida  bayon  etilgan  fikrlardan  ma‟lum  bo`ladiki,  til  hayvonot 
dunyosidan  ajralib  chiqqan  kishilar  ibtidoiy  jamoasining  mehnat  jarayonida  eng 
zaruriy ehtiyoji natijasida paydo bo`lgan. Garchi qadimgi ibtidoiy jamoa tillarning 
qachon  paydo  bo`lganligi,  u  tillar  qanday    til  ekanligi,  ularning  lug`at  tarkibi, 
grammatik qurilishi nimalardan iboratligini isbotlovchi dalillar bo`lmasa-da, yozuv 
paydo bo`lgandan keyingi, ya‟ni bundan 15-20 ming yillar oldin yozib qoldirilgan 
yodgorliklarga  asoslanib,  ba‟zi  tillarning  shakllanishi  va  taraqqiyoti  to`g`risida 
mulohaza  yuritish  mumkin.  Bu  xususda  keyingi  mavzularimizda  batafsil 
to`xtalamiz. 

Download 1,77 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   135   136   137   138   139   140   141   142   ...   186




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish