Anjumanning yalpi yig„ilishi 2018-yil 28-noyabr soat
9.30da BuxDUning katta yig„ingohida boshlanadi.
Anjuman ishtirokchilari 28-noyabr soat 8.30dan
9.30ga qadar BuxDUning bosh binosi(1-qavati)da
ro„yxatga olinadi.
55
kundalik turmushdagi tarbiyaviy, iqtisodiy va siyosiy masalalar
yoritiladi. Publitsistik nutqda ta‟sirchan so„z va birikmalardan, maqol va
hikmatli so„zlardan, ritorik so„roq gaplardan, takror, murojaat, undov,
yoyiq undalmalar, chaqiriqlardan foydalaniladi. Publitsistik uslubda
qurultoy, anjuman, deputat, kengash, hukumat rahbarlari, davlat
kabi ijtimoiy-siyosiy so„zlar ko„p qo„llaniladi.Gap bo„laklari, ko„pincha,
odatdagi tartibda bo„ladi, gap kesimlari buyruq va xabar maylidagi
fe‟llar bilan ifodalanadi.
So„zlashuv uslubi uchun xos bo„lgan eng asosiy xususiyat bu
uslubda adabiy til me‟yorlariga rioya qilinishi va nutqning dialogik
xarakterda ekanligidir. Bu uslub uchun xos bo„lgan xususiyatlar
quyidagilar:
1)
uslubiy bo„yoqdor so„zlardan foydalaniladi:
do„ndiq, vaysamoq,
bashara
kabi;
2)
nutq
jarayonida tovushlarning tushib qolishi, orttirilishi
kuzatiladi:
matbachi (matbaachi) mazza (maza), haqqi (haqi)
kabi;
3)
izohlovchilardan ko„proq foydalaniladi:
Salima opa, Toshpo„lat
do„xtir
kabi;
4)
iboralar, maqol, matal, hikmatli so„zlar ko„p uchraydi:
jonim
chiqdi, boshi ochiq,
... kabi;
5)
so„zlar tarkibidagi unli, undoshlarni cho„zish:
ka-a-atta, huv-v-v
kabi;
6)
gap bo„laklarining tartibi erkin bo„ladi, to„liqsiz gaplardan,
undalmali gaplardan foydalaniladi.
Nasriy, nazmiy va sahna uchun mo„ljallangan dramatik asarlar
badiiy uslubda bo„ladi. Badiiy asarlar kishiga ma‟lumot berishi bilan
birga obrazlar vositasida estetik ta‟sir ham ko„rsatadi. Badiiy uslub
aralash uslub hisoblanadi, chunki bu uslubda yozuvchi tilda mavjud
bo„lgan vositalarning hammasidan foydalana oladi. Hatto tasvirlanatgan
davrning ruhini yoki nutq momentida asar qahramonining holatini
tasvirlash uchun eskirgan so„zlar, vulgarizmlar, shevaga xos so„zlardan
ham foydalanishi mumkin.
Barcha nutq uslublari o„zaro aloqador bo„lib, bir uslubda boshqa
nutq uslublarining ko„rsatkichlari ham uchraydi. Ayni zamonda har bir
uslub o„ziga xos fonetik, leksik, morfologik va sintaktik vositalarga ega.
56
So„zlashuv uslubida hamda badiiy uslubda fonetik vositalardan
ko„proq foydalaniladi. Fonetik vositalar deganda ba‟zi nutq tovushlari,
urg„u, ohang va ularning nutqiy ta‟sirchanligi tushuniladi.
So„zdagi unlilarning cho„zib talaffuz qilinishi ajablanish, ta‟kid,
kuchaytirish, hayajon,olqish, erkalash, yalinish kabi konnotativ
ma‟nolarni ifodalaydi. Chunonchi,
Qorako„z opaaa, sizga xaaat! Katta
konvertda xaaat!!!
(N.Qobul) Undoshlarni ikkilantirish kuchli hayajonni,
qo„rquv yoki nutqiy kamchilikni ifodalashga xizmat qiladi. Masalan,
Bbbo„la qoling, ssovqotib ketdim-ku!
(M.Ismoiliy)
Leksik uslubiyat deganda denotativ va konnotativ
ma‟noli
so„zlardan, ko„chma ma‟noli so„zlardan, so„zlarning shakl va ma‟no
munosabatiga ko„ra turlari (omonim, sinonim, antonim, paronim,
giponim, partonim...)dan, chegaralangan qatlamdagi so„zlar (eskirgan
so„zlar, jargon, argo, dialektizmlar, vulgarizmlar...)dan, evfemizmlardan,
iboralardan nutq sharoitiga mos ravishda to„g„ri foydalana olish usullari
tushuniladi.
Funktsional-uslubiy bo„yoqqa ham, hissiy-ta‟sirchan bo„yoqqa ham
ega bo„lgan grammatik shakllarning barchasi morfologik uslubiyatning
o„rganish obyektini tashkil etadi.
Sintaksisning ham o„ziga xos uslubiy imkoniyatlari mavjud. Nutq
uslublariga xos turli sintaktik vositalar, so„z birikmalari va gaplardagi
sinonimiya, polisemiya, omonimiya hodisasi, so„z tartibi, ifoda
maqsadiga va tuzilishiga ko„ra gap turlarining nutqda ishlatilishi,
ko„chirma va o„zlashtirma gaplarning uslubiy xususiyatlari va boshqalar
sintaktik
uslubiyatning
asosini
tashkil
etadi.
Sintaktik
konstruksiyalarning uslubiy bo„yog„i shu konstruksiyalarda ifodalangan
so„zlar, shaxs-son, kelishik, modallik va so„z tartibi kabi grammatik
ma‟nolar bilan bevosita bog„lanadi. Chunki tovushlar va qo„shimchalar,
lug„atning hamma qatlami faqat jumlada ma‟lum bir mazmun ifodalaydi.
Har bir so„z va grammatik shaklning mazmuni hamda ijtimoiy qimmati
gap ichida ravshanlashadi. Chunonchi,
Navdalarni bezab g„unchalar,
Tongda aytdi hayot otini
Va shabboda qurg„ur ilk sahar,
Olib ketdi gulning totini...
(H.Olimjon.)
57
Ushbu she‟riy misralardagi hamma so„zlar badiiylikka, go„zallikka,
zavq-shavqqa xizmat qilgan. Deyarli barcha so„zlar ma‟no jihatidan
ko„chgan. Ayniqsa, salbiy bo„yoqli qurg„ur so„ziga ijobiy tus berilgan.
Dunyo tillarining deyarli barchasida so„zlashuv, badiiy, rasmiy-
idoraviy, publitsistik, ilmiy uslub mavjud bo„lib, ular ijtimoiy hayotda,
o„zaro munosabatlarda, nutqning og„zaki va yozma ko„rinishlarida til
imkoniyatlaridan me‟yoriy foydalanishni ta‟minlaydi.
Biroq til imkoniyatlari har bir tilda o„sha tilning tabiati, qonun-
qoidalariga bo„ysungan holda turlicha bo„lib, ular o„ziga xos uslubiy
vazifalarni bajaradi. Har bir tilning o„ziga xos bo„lgan fonetik, leksik,
morfologik, sintaktik vositalarini bilish, ularning har qaysisidan o„z
o„rnida ustalik bilan foydalana olish muhimdir. Ma‟lum bir nutq uslubiga
mansub bo„lgan jihatlarni boshqa uslubda asossiz (noto„g„ri) qo„llash
nutqiy g„alizlikni keltirib chiqaradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |