Abuzalova M

ijtimoiy kelishuv nazariyasi 
ham 
paydo bo„ldi. Bu nazariya vakillarining fikricha, narsa- buyum, 
voqea- hodisalarni nomlashda odamlar o„zaro kelishib olishgan. Bu fikr 
ijtimoiy kelishuv nazariyasining ham asosi aniq emasligini ko„rsatib 

---

193 
turibdi. Vaholanki, o„zaro kelishuv vositasi, asosan, tildir. O„zaro 
ijtimoiy kelishuv uchun insonda yuqori darajada rivojlangan tafakkur va 
til bo„lmog„i zarur. Bu nazariya tilning paydo bo„lishini emas, balki til 
rivojlanishining ba‟zi tomonlarinigina ko„rsatib bera oladi, xolos. 
Yuqorida sanab o„tilgan nazariyalarning hech biri tilning paydo 
bo„lishi masalasini inson, tafakkur va jamiyatning paydo bo„lishi bilan 
bog„lab o„rganmaydi. Shunga ko„ra, ular tilning kelib chiqishi va 
rivojlanishi masalasini to„g„ri yoritishga ojizdir. Bu masalaga XIX asr 
oxiri XX asr boshlarida paydo bo„lgan dialektik 
matearializm 
asoschilari, yuqoridagilardan farqli o„laroq, bir qadar to„g„ri 
yondashadilar. Dialektik materializm oqimining namoyandalari nemis 
olimlari K.Marks va F.Engelslar bo„lib, ular “Maymunning odamga 
aylanish protsessida mehnatning roli”, “Oila, xususiy mulk va davlatning 
kelib chiqishi” kabi qator asarlarida tilning paydo bo„lishi muammosiga 
katta e‟tibor qaratganlar. Ularning yozishlaricha, bundan taxminan bir 
million yillar muqaddam yer yuzida odamsimon maymunlarning juda 
taraqqiy etgan nasli yashagan. Ular, odatda, yerda yurishgan, oldingi ikki 
oyoqlari qo„l vazifasini bajargan. Odamsimon maymunlar oldingi 
oyoqlari bilan dastlab tabiatdagi tayyor predmetlardan qurol sifatida 
foydalanganlar va ko„proq tik yurishni o„rgana boshlaganlar. Tik yurish 
asta-sekin ular uchun hayotiy zaruratga aylangan, shu tariqa ozod 
bo„lgan qo„l borgan sari ko„proq va turli-tuman ishlarni bajarishga 
moslashgan. Kishilik jamiyatining, til va tafakkurning paydo bo„lishi 
mehnat tufayli maymunning odamga aylanishi bilan bog„liq. 
Bu nazariya bir qancha asosli biologik va sotsial faktorlarga tayanib, 
ilmiy farazlar qiladi. Hozirgi tarix, antropologiya kabi ko„pgina fanlar 
odam, jamiyat, til, tafakkur va nutqning paydo bo„lishi to„g„risidagi 
talqinlarda shu ilmiy farazlardan foydalanadi. Biroq, shuni ham 
ta‟kidlash zarurki, keyingi yuz yillar davomida odamsimon maymunlar 
ustida olib borilayotgan maxsus tajribalar “odam odamsimon 
maymunlardan tarqalgan” degan fikrni bir qadar rad etmoqda. 
Diniy ta‟limotga oid muqaddas kitoblarda esa til insoniyatga olloh 
tomonidan in‟om etilgan ne‟matdir, mazmunidagi fikrlar ilgari suriladi. 
Demak, mazkur muammo mifologik dunyoqarash davrida ham, diniy va 
ilohiy qarashlar zamirida ham o„z aksini topgan va o„ziga xos ravishda 

---

194 
o„z yechimiga ega bo„lgan ham. Ildizlari eramizdan oldingi uzoq ming 
yilliklarga borib taqaladigan qadimgi Hind va Chin, Misr va Bobul, Eron 
va Yunon asotir va rivoyatlarida ham, qo„shiq va ertaklarida ham