Abuzalova M

8.
 
Grek guruhi.
 
1).
Yangi grek, 8 million, Gretsiya, O„rta yer dengizi sharqiy 
qismi orollari. 
O„lik tillar: 
2).
Qadimgi grek, eramizgacha X asr - eramizning V asrlarida 
mavjud bo„lgan, o„rta grek yoki vizantiy tili. 
9.
 
Alban guruhi. 
Alban tili – Albaniyada. 
10.
 
Armyan guruhi.
 
Armyan, 2 million, Armaniston, Eron va Turkiyada. 
11.
 
Xett guruhi.
 
1). Xett-Kichik Osiyodagi Xett davlati (eramizgacha XIX-XII asr); 
2). Luviy; 
3). Palaet. 
12.
 
Toxar guruhi. 
1).
Toxar a) (turfan, qarashor) - Xitoy Turkistonida; 
2).
Toxar b) (kuchan) – o„sha yerda, VII asrda Kuchada. 
Hind-yevropa tillari flektiv tillardir. So„zlarning morfologik 
shakllarining fleksiya orqali yasalishi bu tillarning asosiy morfologik 
xususiyatidir. Bu tillarda har bir mustaqil so„zning dastlabki shakli ham 
negiz va qo„shimchalarga bo„linadi, natijada, o„zak-negiz mustaqil 
qo„llanmaydi. Masalan, rus tilida 
вижу, видишь, видят 
so„zlarining 
o„zak negizi 
виж, вид 
bo„lib, bular mustaqil ishlatilmaydi. Bundan 
tashqari, flektiv tillarda (agglyutinativ tillardan farqli o„laroq) bir 
qo„shimcha bir necha grammatik ma‟no ifodalashi mumkin. Masalan, rus 

---

235 
tilida – 
видел 
so„zidagi [-
ел
] qo„simchasi zamon (o„tgan zamon), son 
(birlik), shaxs (birinchi), mayl, rod ma‟nolarini ifodalaydi. 
Flektiv tillarga so„z yasovchi va so„z o„zgartiruvchi funksiyani 
bajaradigan ichki fleksiya xos. Bunda o„zak - negizda tovush almashuvi 
bilan turli grammatik ma‟nolar ifodalanadi. 
Ichki fleksiyada undosh tovushlar ham, unli tovushlar ham 
o„zgarishi mumkin. Ingliz va nemis tillarida ko„proq unli tovush 
o„zgarsa, rus tilida ko„proq undosh tovushlarning o„zgarishi kuzatiladi. 
Masalan, ingliz va nemis tillarida kuchli fe‟llarning asosiy formalarini 
yasaydigan ablaut hodisasi quyidagicha: 
nemis tilida – 
singen – sang – gesingen 
; 
ingliz tilida – 
sing - sang-sung; bring – brought – brought; see – 
saw – seen. 
Son kategoriyasining ko„plik shakli nemis va ingliz tillarida ham 
agglyutinativ (affiksatsiya) usulida ham ichki fleksiya orqali yasalishi 
kuzatiladi: 
ingliz tilida - 1) 
sister – sisters, book – books, eye – eyes, egg – eggs; 
2)
 
foot –feet, toose – teese, goose – geese, woman – women, child – 
children. 
Nemis tilida otlar quyidagicha qo„shimchalar orqali yasaladi: 
[-e] 
Der Tisch (stol) – Die Tische (stollar); 
[-en] 
Der Student – Die Studenten ; 
[-n] 
Die Tafel – Die Tafelen (doskalar); 
[-er] 
Das Buch – Die Bucher (kitoblar). 
Xuddi shu ko„rinishlararo ichki fleksiya ham kuzatiladi. Chunonchi, 
Buch-Bucher, Bruder – Bruder (aka-akalar). 
Nemis tilidagi 
Bruder – 
aka 
oti ko„pgina hind – yevropa tillarida ma‟lum bir fonetik o„zgarishlar 
bilan ko„rinadi. Masalan, 
rus 
polyak
ingliz 
nemis 
fransuz
fors 
брат brat 
 
brother 
bruder 
 frere 
 
birodar 
Mather (ona), father (ota), sister (opa) 
so„zlari ham fonetika 
differensiyalarni namoyon qiladi: 
rus 
ingliz 
nemis 
fransuz 
fors 
мать 
mother 
mater 
mer 
modar 
папа 
father 
pater 
per 
padar 

---

236 
сестра 
sister 
schwester 
sceur 
- 
Flektivlik fors tilida ham ko„rinadi. 
Shudan (bo„lmoq) – shaved; 
kardan – kun 
(buyruq maylida) 
– bikun; shushtan (yuvmoq) – sho„y 
(bisho„y). 
Fransuz tilida undosh tovushlarning almashishi sifatning rod 
formalarini ham o„zgartiradi: 
rond – круглый 
(muj.r.), 
aylana 
( [d] tovushi talaffuz etilmaydi). 
r
onde – круглая 
(jеn.r.) ([d] aytiladi). 
grand – katta 
– 
большой 
([d] aytilmaydi). 
grane 
– 
большая 
([d] aytiladi). 
Hind-yevropa tillarida grammatik ma‟no ifodalashning yana bir usuli 
suppletivizmdir. Buni quyidagi misollarda kuzatamiz: 
hoz.z. 
o„tgan z. 
kel.z. 
ingliz t. 
am-are 
was/were 
shall/will 
is-are 
To be 
(bo„lmoq) fe‟lining zamonlar bo„yicha tuslanishi mana 
shunday suppletiv yo„l bilan hosil qilinadi. Va, nihoyat, gap sohasida 
hind – yevropa tillarining umumiy xususiyati shundaki, bunday tillarda 
ega va kesimning qat‟iy ishtiroki va o„rni muhim ekanligi kuzatiladi.