Abulqosimov h. P., Muminov n. G

Norasmiy iqtisodiyot
yashirin iqtisodiyot sohasi hisoblanib, u 
yanada unumli va jamiyat uchun foydalidir. Ma’muriy iqtisodiyot 
sharoitida norasmiy ishlab chiqaruvchilarning ijtimoiy roli ikki 
tomonlamadir. Rossiyadagi fuqarolar urushi voqealari ko‘rsatishicha, 
“qopchilar” shaharni non bilan ta’minlabgina qolmay, balki mamlakatni 
tartibsizliklarga tortgan “yashillar” harakatiga ham asos soldilar. Sovet 
davrida “sexchilar” ham, bir tomondan, taqchil sanoat tovarlariga 
iste’molchilik ochligini qondirdilar, boshqa tomondan esa o‘zlarining 

---

korrupsiyaviy faoliyatlarini milliy partiyaviy – davlat apparati 
qoldiqlaridan uzdilar. Bozor xo‘jaligida oddiy iste’molchilar va hatto 
legal firmalar arzon tovarlar va xizmatlarni ularning ishlab 
chiqaruvchilari va sotuvchilarining huquqiy maqomiga e’tibor bermagan 
holda qoniqish bilan oladilar; bu iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirsa, 
hukumat bunda o‘z potensial daromadlarining bir qismini yo‘qotishga 
ko‘nikishga moyil bo‘ladi. Mos ravishda, agar markazlashgan boshqaruv 
tizimlarida hukumat “norasmiylar”ni sinf sifatida tugatishga urinib, 
norasmiy iqtisodiyot
ga nisbatan hal qiluvchi bosimni ushlab turgan 
bo‘lsa, nomarkazlashgan tizimlarda u de-fakto jim turib norasmiylarni 
yo‘qqa chiqaradi yoki ularni legal biznes tizimiga kiritishga, 
“rasmiylashtirish”ga, ammo tugatmaslikka intiladi. Norasmiy 
iqtisodiyot jamiyat uchun kamroq xavfli va shuning uchun ham u legal 
iqtisodiyotning qanchalik dushmani sifatida o‘rganilsa, shunchalik 
potensial yordamchisi sifatida ham qaralishi kerak.
 
Nazorat savollari 
1. Rasmiy va norasmiy iqtisodiyot tushunchalarining mazmuni 
va farqi nimalardan iborat? 
2. “Kulrang” norasmiy iqtisodiyotning namoyon bo‘lish 
shakllari nimalardan iborat? 
3. Rivojlangan mamlakatlarda norasmiy iqtisodiyotning o‘ziga 
xos xususiyatlari nimaldardan iborat? 
4. Rivojlanayotgan mamlakatlarda «norasmiylik»ning o‘ziga 
xos xususiyatlari nimalardan iborat? 
5. “Norasmiylik”ni tahlil qilishga qanday neoinstitutsional 
yondashuvlar mavjud? 
6. Sotuvchilar xulq-atvorining tahlili qanday amalga oshiriladi? 
7. Xaridorlar xatti – harakatlari tahlili: rentaizlovchilik va 
axborotlar izlash deganda nimani tushunasiz? 
8. Ernando de Sotoning “kul rang” xufyona iqtisodiyot 
konsepsiyasining mazmuni va ahamiyatini tushuntirib bering. 
9. Nolegallikning 
salbiy 
doiraviy 
ta’sirining oqibatlari 
nimalardan iborat? 
10. Norasmiy iqtisodiyotning rivojlanishining hozirgi zamon 
umumiy qonuniyatlari nimalardan iborat?