Abu rayxon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti geologiya va konchilik ishi

5.3.Darzlilikning sonli tavsifi 
Darzlilik tog’ jinsi massivining mexanik xususiyatini aniqlovchi omildir. 
Darzlilik, tog’ jinslarining hamma ko’rinishlarida (cho’kindi, magmatik va 
metamorfik) sodir bo’ladi va ular genetik kelib chiqish alomati bo’yicha tabiiy va 
sun'iy ko’rinishda bo’ladi. O’z navbatida tabiiy darzliklar, birlamchi yani tog’ 
jinslar kristallanish va ikkilamchi texnogen jarayonlar, tektonik kuchlar tasirida va 
tog’ jinsi massiviga, fizik - kimyoviy nurashlar tasirida paydo bo’lgan 
darzliklardan iborat. 
Har bir alohida olingan darzlilik uning uzunligi, kengligi, devorlari g’adir - 
budurligi, egri - bukriligi va tog’ jinsi massivida joylashishining yo’nalishi bilan 
tavsiflanadi. Ochiq (to’ldirilmagan) va to’ldirilgan darzliliklar ham o’zaro 
farqlanadi. 
Darzliliklar uzunligi bo’yicha o’zaro farq qilinadi: 
- o’lchami 0,1 m dan kichik mikrodarzlilik; 
- 0,1 m dan 100 m bo’lgan darzlar; 
- 100 m dan katta bo’lgan holatda kichik buzilishlar ko’rinishida bo’ladi. 
a) 100 m dan 10 km buzilishlar; 
b) 10 - 100 km yirik tektonik buzilishlar. 
Lahim atrofi tog’ jinslarini tekshirishda mikrodarzliklarni inobatga olmaslik 
mumkin, chunki ularni tasirini, namunalarni mexanik xossalarini aniqlashda 
inobatga olingan bo’ladi. Massivning mexanik xossalariga asosan ikkinchi turdagi 
yoki kattaligi 0.1 m dan 100 m gacha bo’lgan darsliklarning ta'siri katta. Shuning 
uchun tog’ jinsi massivi mexanik xossalarini aniqlashda uning darzlilik ta'sirini 
inobatga olish kerak. Darzliliklarning uzunligi 100 m dan katta bo’lgan holatlari 
ayrim texnologik jarayonlarda, katta massivni deformatsiyalanishini olib kelishi 
mumkin, bu masala maxsus ilmiy tekshirishning mavzusi bo’lishi mumkin.
Lahim atrofi tog’ jinslari buzilishi va deformatsiyalanishiga darzlik 
uzunligining eng yuqori qiymati 10 m gacha bo’lgan darzliklar ta'ir qilishi 
mumkin. 

---

42 
Darzliklar o’zaro yo’nalish bo’yicha tartibli (rasm 1 a,b) va tartibsiz 
(chalkash) (rasm 1 b) darzliklarga bo’linadi.
5.5-rasm
.