Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti a. V. Mavlonov

Oluvchi quduqlar
 - bular eng kg’p sonli quduqlar bg’lib, neft-
gaz va yg’ldosh mahsulotni chiqarishga mg’ljallangandir-lar. 
Haydovchi  quduqlar
  -  bular  qazib  chiqarishning  samara-
dorligini  oshirish  maqsadida  qatlamga  suv,  gaz,  bug’,  havo  va  shu 
kabilarni haydash  vazifasini g’taydilar. Qatlamni  yoqish qg’llanganda 
ular yoquvchanlik vazifasinn ham g’taydilar. 
Maxsus  quduqlar
  -  g’z  nomi  bilan  qatlam  -  kon 
kg’rsatkichlarini g’rganish va tadqiq qilish
 
uchun  maxsus  vazifa-larni 
bajaruvchi  quduqlardir.  Ularning  g’rganish  natijalari  qatlamni  qazib 
chiqarishga  tayyorlashda,  qazib  chiqarish  jarayonida  nazorat  qilishda 
asqotadi. Ularni asosan ikki turkumga bg’lish mumkin: 1) - baholovchi 
quduqlar; 2) nazorat qiluvchi quduklardir. 
Baholovchi  quduqlar  -  maxsus  texnologiya  bilan  konni 
g’rganishning  har  xil  bosqichlarida  qaziladi  va  undan  maxsus 
namunalar  olinadi,  natijada  geofizik  tadqiqotlar  bilan  neftgazga 
tg’yinganlik foizini yoki qoldiq neftga tg’yinganlik darajasini baholash 
maqsadida foydalaniladi. 
Nazoratchi quduqlar - esa qatlamda qazib chiqarish jarayonida 
bo’layotgan g’zgarishlarni nazorat qilish uchun    xizmat qiladilar. Bu 
pezometrik va kuzatuvchi quduqlarga bg’linadilar. 
Pezometrik  quduqlar  asosan  uyumning  tashqarisidagi  suvli 
zonada  qazilgan  bg’lib,  undagi  bosimlarning  g’zgarish  holatlarini  har 
xil  usul  bilan  g’rganish  va  natijalaridan  ilmiy  tahlilda  foydalanish 
maqsadida  ishlatiladi.  Neftli  zonadagi  ba’zi  suv  bosgan  quduqlardan 
ham pezometrik quduq sifatida foydalanish maqsadga muvofiqdir. 
Kuzatuvchi  quduqlar  neftni  suv-gaz  bilan  siqib  chiqarish 
jarayonida  neft-suv,  suv-gaz,  gaz-neft  chegaralarining  haraka-tini 

---

 
163 
(ularning  surilishlarini)  kuzatuvchi  quduqlardir.  Bunday  quduqlar 
uyum  ichida  qaziladi.  Gaz  konlarida  kuzatuvchi  quduq-larda  qatlam 
bosimi  ham  doimo  g’lchab  boriladi.  Bunday  quduqlar  g’z  vazifasiga 
binoan  jihozlanadi  va  shunga  qarab  ularda  kuzatish  ishlari  olib 
boriladi.  CHunonchi,  neft  quduqlarida  ishlatish  kolonnasini  otmasdan 
foydalaniladi,  natijada  bunday  quduqda  neytron  usullarining 
samaradorli-gini  oshirishga  imkon  tug’iladi  va  neft-gaz-suvga 
shimilganlik darajasini g’rganish qulaylashadi. 
Undan  tashqari  oluvchi  quduqlar  orasida  ham  kuzatuvchi 
quduqlarni  belgilash  mumkin.  Buning  uchun  qazib  chiqariladigan 
qatlam rg’parasidan shu quduq tubi ochiladi va boshqa ob’ektlar uchun 
g’sha  quduq  nazoratchi  quduq,  shu  ob’ekt  uchun  esa  oluvchi  quduq 
vazifasini  utayverishi  mumkin.  Undan  tashqari  gaz  konlarida 
anchagacha  tg’xtatib  qg’yiladigan  quduqlardan  kuzatuvchi  quduqlar 
sifatida foydalanish mumkin. 
Maxsus  quduqlar  fondi  qisman  g’z  vazifasini  bajargan 
quduqlar hisobiga bajariladi, chunonchi pezometrik quduqlar razvedka 
maqsadida qazilgan bg’lib, ular uyumning chetida qolgan hollarda uni 
shu maqsadga g’tkaziladi. Lekin baholovchi quduqlar maxsus qaziladi. 
YOrdamchi  quduqlar  konda  asosan  suv  olish  va  suv  haydash 
maqsadida  ishlatiladigan  quduqlardir,  Ba’zan  yuqori  bosimli 
g’rtalikdagi  suv  qatlamlardan  qazib  chiqarilayotgan  ob’ektga  suv 
haydash  uchun  suv  olinadi  va  shunday  hollarda  bu  quduq  ishga 
tushiriladi.  Undan  tashqari  neft  bilan  birgalikda  olinadigan  kg’plab 
miqdordagi  yg’ldosh  suvni  bosimini  pastroq  qatlamlarga  haydash 
uchun  ham  quduqlar  kerak  bg’ladi.  Bunday  quduqlar  aksariyat  g’z 
vazifasini bajargan quduqlarda amalga oshiriladi.