Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti a. V. Mavlonov

ν 
 
ν
 = (v
n
-1)/v
n
 *100 
 
Neftning  zahiralarini  hisoblagan  vaqtda  qatlam  sharoitidagi 
hajmni  standart  sharoitaga  keltirish  uchun  hajmiy  koeffitsientning 
teskarisi bg’lgan qayta hisoblash koeffitsienti ishlatiladi. 
 
θ= 1/v = V
deg 
/V
qn
 = 

q.n 
/

n 
 
Qatlamdagi  neftning  zichligi  -  uning  massasining  hajm 
birligiga  nisbatidir.  Albatta  qatlam  sharoitidagi  neftnnng  zichligi 
standart  sharoitdagidan  kam  bg’ladi  va  bu  1,2-1,8  marta  atrofida 
bg’ladi. Neftlar o’z navbatida quyidagilarga bo’linadi:  engil neftlar - 
0,800  g/sm
3
 
gacha,  g’rta  neftlar  -  0,800-0,900  g/sm
3
  orasida  va  og’ir 
neftlar 0,900 g/sm
3
 dan yuqorilari. 
Og’ir neftlarda gaz kam erigan, engillarida esa kg’proq erigan 
bg’ladi. Farg’ona konlarininng neftlari aksariyat g’rta zichlikka egadir. 
Qatlamdagi  neftning  qovushqoqligi  er  yuzasidagi  neftlardan 
ancha kamdir, chunki er ostida unda ancha gaz erigan va harorat ham 
yuqoridir.  Bosim  gazlarning  qovushqoqligiga  oz  ta’sir  qiladi,  u  ham 
bg’lsa  bosim  tg’yinganlik  darajasidan  ortgandagina  rg’y  berishi 
mumkin.  Qatlam  sharoitida  gazning  qovushqoqligi  er  yuzasidangina 
juda kg’p farq qiladi. CHunonchn, Arlan konidagi qatlamdagi neftning  
qovushqoqligi  er  ustidagidan  20  marta,  Romashkino  konida  esa  5,5 
marta  kamdir.  Qovushqoqlik  neftning  zichligiga  bog’liq,  uning 
zichligi  ortiq  konlarda  qovushqoqlik  kg’p  va  aksincha,  engil  neftlar 
harakatchandir. 
Qovushqoqlik g’lchami sekundda millipaskal bilan g’lchanadi 
(MPa*s),  qovushqoqlik  darajasi  bg’yicha  neftlarni  biroz  qovushqoq 

---

 
59 
(1mpa*s  gacha),  kam  qovushqoq  (1-5mpa*s),  qovushqoq  (5-25 
Mpa*s)  va  juda  qovushqoq  (25  MPa*s  dan  ortiq)  turlariga  ajratish 
mumkin. 
Dunyo  bg’yicha  er  ostidagi  neftlar  g’zining  qovushqoqlik 
xususiyati  bilan  rang-barangdir.  CHunonchi,  CHechen-Ingush 
avtonom  oblasti  bag’ridagi  yuqori  bg’r  qatlamidagi  neftning 
qovushqoqligi  0,2-0,3  MPa*s,  Boshqirdiston.  Tataristondagi  devon 
qatlamlaridagi  neftlarning  qovushqoqligi  1-5  MPa*s,  Farg’ona 
vodiysidagi  neftlar  1-5-10  MPa*s,  Perm  viloyati,  Boshqirdiston, 
Tatariston  toshkg’mir  qatlamlaridagi  neftlar  5-25  MPa*s,  G’arbny 
Sibir  konlaridagi  neftlarning  qovushqoqligi  200  MPa*s  gacha  boradi 
(Russkiy koni).  
Neftning  qovushqoqligi  uni  qazib  chiqarish  jarayoniga  ta’sir 
qiluvchi  ahamiyatga  molik  omillardan  biridir.  Neftni  qazib  olishda 
iloji  borncha  uning  qovushqoqshligini  kamaytirishga  erishishga 
harakat  qilinadi.  Neft  vasuvlar  qovushqoqligi  g’rtasidagi  farq 
quduqlarni  suv  bosish  jarayonini  belgilaydigan  omillardan  biridir. 
Neftning  qovushqoqligi  u  mavjud  bg’lgan  tog’  jinslaridan  iborat 
muhitga va tog’ jinslarining fizik xossalariga ham bog’liqdir. 
Neftlarning  kalorimetrik  xususiyatlarini  g’rganish  ham 
ayniqsa  qazib  chiqarish  jarayonida  maqsadga  muvofiqdir,  chunki 
ularning yorug’likni yutish xususiyati orqali fizik xossalari bg’ladigan 
g’zgarishlarni  (qovushqoqlikni,  zichlikni)  aniqlash  mumkin.  Bunday 
g’zgarishlar  fotokalorimetriya  usulida  olib  boriladi  va  shunga  qarab 
yuqorida keltirilgan g’zgarishlarni chamalash mumkin. 
Qazib  chiqarish  jarayonida  aksariyat  uyumlarda        termo-
dinamik  sharoitlarning  g’zgarishi  neftlar      xususiyatlarini  g’zgartirish 
mumkin.  SHuning  uchun  qazib  chiqarishning  dastlabki  davridan 
oxirigacha  bg’ladigan  g’zgarishlar  va  ularning  natijasi  sodir 
bg’ladigan  hodisalarni  chamalash  hamda
 
avvaldan      anglash   
maqsadga   muvofiqdir.   SHundagina   biz iloji boricha kg’proq neftni 
er bag’ridan olishga muvaffaq bg’lamiz.