Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti a. V. Mavlonov

1-bob. NEFT-GAZ KONI GEOLOGIYASINING RIVOJLANISH TARIXI  
 

---

 
10 
1.1. Neft-gaz koni geologiyasining ta’rifi va vazifalari 
 
Neft-gaz  konlari  va  ularning  joylashgan  rejalarini  aniqlash, 
topish, ishga  tushirish  juda  murakkab  hamda  ko’p bosqichli  vazifalar 
hisoblanadi.  SHunga  qaramasdan  bu  ishlarni  bajarishda  anchagina 
muvaffaqiyatlarga 
erishilgan. 
CHunonchi 
hozirgi 
kunda 
Respublikamiz  hududida  5  ta  neft-gaz  regioni  mavjud  bg’lib,  ular 
quyidagilardan iborat: 
1)
 
Buxoro-Xeva oralig’idagi neft-gazli havza; 
2)
 
Ustyurt havzasi; 
3)
 
Surxondaryo havzasi; 
4)
 
Janubi-G’arbiy Hisor neft-gaz havzasi; 
5)
 
Farg’ona neft-gaz havzasidir. 
Bulardan eng istiqbollisi Ustyurt havzasi bg’lsa, eng qadimiysi 
Farg’ona neft-gaz havzasidir. 
Neft  va  gaz  havzalarida  ochilgan  uyum  va  konlarning 
bag’ridan  iloji  boricha  kg’proq  mahsulotni  er  yuziga  chiqarib  olish 
hozirgi kunning eng dolzarb vazifalaridandir. 
Axir sir emaski, aksariyat neft konlaridan neft olinishi hatto er 
bag’ridagi  umumiy  neft  miqdorining  yarmiga  ham  bormay  qoladi. 
Qatlamning neft beruvchanlik qobiliyatini oshirish hozirgi kunning va 
kelajakning dolzarb muammolaridandir. SHuning uchun ham neft-gaz 
konlariga xalq xg’jaliga nuqtai nazaridan qarash talab etiladi. 
Neft-gaz  konlarini  ishlatishda  ulardagi  mahsulotning  miqdori 
chamalanishi va bu xom-ashyoning xalq xg’jaligi uchun lozim bg’lgan 
miqdori  mg’ljallanadi.  Bunday  hisob  asosan  ularni  statistik  holatida 
chamalanishiga asoslangan. 
Lekin  neft  va  gazni  qazib  chiqarish  jarayoni  esa  harakatdagi 
jarayondir.  CHunki  qatlamdan  neft  va  gaz  olinishi  davomida  undagi 
dastlabki  holatlar  vaqt  g’tishi  bilan  g’zgarib  turadi.  Xuddi  shuning 
uchun ham konlarning geologik holati bilan bog’liq bg’lgan dastlabki 
kg’rsatkichlar uning ishlatilishi jarayonida kechayotgan texnik holatlar 
bilan  uyg’unlashadi  va  ish  jarayonida  bir  butunlikni  tashkil  etadi. 
Buning  ustiga  konning  ishlatilishi  jarayonida  bg’ladigan  barcha 
tadbirlar  iqtisodiy  jihatdan  chamalanishi  lozim  va  bu  ishlar  xg’jalik 
nuqtai nazaridan katta ahamiyat kasb etadi. 

---

 
11 
Xulosa  qilib  aytganda,  neft-gaz  konlarini  topish,  ularni 
ishlatish  juda  katta  ma’suliyat  talab  qiladigan  muhim  xalq-xg’jalik 
ahamiyatiga  molik  murakkab  jarayondir,  uni  amalga  oshirishda 
geologik,  texnik,  iqtisodiy  sharoitlar  g’zaro  uyg’unlashib  ketadi. 
YUqorida qayd etganimizdek, neft, gaz-kondensat konlarini g’rganish, 
u  konlarni  qazib  chiqarishga  tayyorlash  jarayonidagi  tadqiqotlar  va 
g’rganishlar hamda qazib chiqarish jarayonini olib borish, uni tartibga 
solish davlat ahamiyatiga zga bg’lgan ish bg’lib, katta mablag’ sarfini 
taqozo  etadi.  Bu  ishlarni  tg’g’ri  tashkil  qilish  va  boshqarish  g’ta 
ma’suliyatli ishdir. 
Neft-gaz,  kondensat  konlarini ilmiy  asosda  nazariy  va  amaliy 
jihatdan  g’rganish  va  tadqiq  qilish  neft-gaz  koni  geologiasi  fanining 
bevosita  vazifasidir.  Bu  fan  geologiyaning  bir  bg’lagi  bg’lib,  u  neft, 
gaz-kondensat  konlarining  dastlabki  holatidan  tortib,  to  ularni  qazib 
chiqarish  jarayonlarida  sodir  bg’ladigan  va  konlarni  oqilona  qazib 
chiqarilishini ta’minlashga da’vat ztadi. 
Xuddi  shu  sababdan  fanning  konlar  xususidagi  barcha 
ma’lumotlarni  tg’plash,  ularni  tartibga  solish  va  tahlil  qilish  (albatta 
xalq  xg’jaligi  nuqtai  nazaridan  ham)  vazifasi  katta  ahamiyat  kasb 
etadi. Bunda albatta er ostini va atrof-muhitni muhofaza qilish ishlari 
birinchi g’ringa qg’yilmog’i lozim.