Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti geologiya, razvedka va gidrogeologiya

 
Magmatik tog‘ jinslarining tekturasi 
Tog„ jinslarining ichki tuzilish belgilarining yig„indisi tekstura deyiladi. 
Tekstura uning tarkibidagi minerallarning bir-biriga nisbatan joylanishi 

---

62 
bilan belgilanadli. Magmatik tog„ jinslarida tuzilish jihatidan bir xil, 
g„ovaksimon, taksit, sharsimon va yo„l-yo„l teksturalar uchraydi. 
Tuzilish jihatidan bir xil tekstura tog„ jinslarini tashkil qiluvchi 
minerallarning bir-biriga nisbatan bir xil tarqalganligi bilan ajralib turadi. 
Uning hamma qismi bir xil tuzilishga va rangga ega. Bu tekstura 
magmaning teng sharoitda kristallanishi jarayonida hosil bo„ladi.
G„ovaksimon tekstura jinslarda dumaloq yoki shaklsiz bo„shliqlarning 
borligi bilan ajralib turadi. Bunday tekstura effuziv jinslarning 
kristallanishi jarayonida magmadan ajralib chiqqan gazlar hisobiga hosil 
bo„ladi. 
Taksitli tekstura ayrim jinslarga xos bo„lib, qismlari bir-biridan rangi, 
strukturasi va mineral tarkibi bilan farq qiladi. 
Sharsimon teksturali jinslarda minerallar ma‟lum markaz atrofida 
konsenrik holatda joylashib, shar va ellipsoidal shakllarni hosil qiladi. Bu 
tekstura granit, gabbro, diorit va boshqa jinslarda uchraydi.
Yo„l-yo„l tekstura jinslarda har xil tarkibli qismlar borligi bilan ajralib 
turadi. Bu tekstura gravitatsion differensiatsiyalanishning mahsuli bo„lib, 
jinsni tashkil qiluvchi yengil minerallar yuqoriga qalqib chiqishi, og„ir 
minerallar pastga cho„kishi natijasida hosil bo„ladi. 
Magmatik jinslarning rangi va 
solishtirma og‘irligi 
Har bir magmatik jinsning tekstura va strukturasidan tashqari uning 
rangini va taxminan nisbiy solishtirma og„irligini aniqlash katta 
ahamiyatga egadir. Jinslarning rangi uning mineral tarkibiga ko„ra oq 
rangdan to qoragacha bo„ladi. Ya‟ni jinsning rangi ko„pchilikni tashkil 

---

63 
qiluvchi mineral va siyrak tarqalgan, ko„pincha ikkilamchi tartibda hosil 
bo„lgan minerallar aralashmasiga bog„liqdir. 
Magniy-temirli minerallarga boy bo„lgan o„ta asos jinslar, hosil bo„lish 
sharoitidan qat‟i nazar to„q-yashil va qora rangda, alyumosilikatlarga (dala 
shpatlariga) boyroq bo„lgan nordon va o„rta jinslar esa och-kulrang, yashil, 
qizg„imtir rangda bo„ladi. 
Vulqon-shishalarda mineral kristallari bo„lmaganligi uchun ularni 
aniqlash qiyinroq, lekin solishtirma og„irligiga qarab ajratish mumkin. 
Nordon vulqon-shishasi (obsidian) ning solishtirma og„irligi 2,35 dan 2,45 
gacha, o„rta shishaniki 2,5 dan 2,6 gacha va asos shisha (bazalt shishasi) 
niki 2,7 dan 2,8 gacha.