Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti geologiya, razvedka va gidrogeologiya

Indekslar 
Xaritalarda turli yoshdagi qatlamlar qaysi geologik davrga (tizimlarga) 
mansubligiga qarab, shu davrning lotin alifbosidagi bosh harfi: kembriy, 
toshko„mir, bo„r davrlari Є , C, K tarzda yoziladi. 
Oldin ba‟zi bir bosh harfi bir xil davr nomlarida bosh harfdan keyin-
undosh harf ham qo„shib yozilar edi. Hozirgi vaqtda indekslar bir harf 
bilan yoziladigan bo„ldi. 
Masalan, hozir paleogen ( )- (oldin Pg), bo„r davri K (oldin Cr), 
kembriy davri Є (oldin Cm) harflari bilan yoziladi. Agar xaritalarda davr 
(sistema)lar kichik bo„linmalarga bo„lingan bo„lsa, davr indeksining tagiga 
raqamlar qo„yiladi. Davrning qariroq bo„limi bir bilan, undan yuqoridagi 
yoshrog„i ikki bilan yoziladi. Davr qismlari yarus va svitalarga ajratilib 
berilgan bo„lsa, ular ham qoida bilan yoziladi. Masalan, D
1+2
ol - quyi o„rta 
devon - Oltiaul svitasi deb o„qiladi. 
Indekslarni o„qiganda ma‟lum tartibni saqlash kerak, ya‟ni eng yirik 
bo„limdan mayda bo„limga tomon o„qish talab qilinadi, masalan, C
2
/
3
indeksni Tse-uch-ikki deb o„qilishi lozim. Masalan: ordovik davri uch 

---

141 
bo„limga bo„linadi. Quyi ordovik O
1
, o„rta ordovik O
2
va yuqori ordovik 
O
3
. 
Xaritalarni tuzishda yangi geoxronologiya jadvalidan foydalanish 
tavsiya qilinadi. Chunki bu xaritalarda ayrim guruhga va davr (sistema) 
qatlamlarining indekslari eskirgan. Agar cho„kindi, metamorflashgan va 
magmatik jinslarning yoshi taxminiy aniqlangan bo„lsa, ularning indeksi 
oldiga so„roq bo„lgisi qo„yiladi. Tog„ jinslarning yoshi stratigrafiya 
shkalasining taxminan biror-bir geologiya bo„linmasiga to„g„ri kelsa, 
indekslar ikki nuqta bilan ajratiladi. Masalan: PR
3
Є yuqori proterozoy yoki 
kembriy. Geologiya xaritalarida tog„ jinslarining yoshi maxsus belgilar 
bilan belgilanadi. Intruziv va effuziv jinslar har xil rang va belgilar bilan 
belgilanadi. Har bir guruhda intruziv va effuziv jinslar o„z rangiga ega. 
Nordon jinslar - qizil, ishqorli jinslar qizil-pushti, o„rta jinslar-ko„k, asos 
jinslar-yashil, o„ta asos jinslar-binafsha ranglarda, effuziv jinslarning 
nordonlari-pushti, o„rta va asoslilari ko„k rangda bo„ladi. 
Tarkibiga qarab intruziv va effuziv jinslarning indeksi grek harfi bilan 
belgilanadi. 
Intruziv jinslar granitlari γ (kichik gamma), dioritlar δ (kichik delta), 
sienitlar ξ (kichik ksi), gabbro ν (kichik v), piroksenitlar, perioditlar, 
dunitlar Σ (kichik sigma), nefelinli sienitlar ώ (epsilon). 
Effuziv jinslar riolitlar λ (kichik labda), traxitlar (kichik tau), a 
andezitlar α (kichik alfa), bazaltlar ß (kichik betta), diabazlar ß
1
, (kichik 
betta prim). 
Magmatik tog„ jinsining yoshi belgilanishi kerak bo„lsa, uning o„ng 
tomoniga yoshini ko„rsatuvchi indeksi qo„yiladi. Masalan, C
3
- yuqori 
toshko„mir graniti. Odatda shartli belgilar xaritaning o„ng tomoniga 

---

142 
joylashtiriladi. Biz bu yerda geologiya xaritalarida va boshqa hujjatlarda 
uchraydigan shartli belgilar bilan tanishtirdik.