Abu Ali ibn Sino nomidagi Buxoro tibbiyot instituti Ichki kasalliklar propedevtikasi kafеdrasi

Arterial qon tomiri urshini tekshirish 
Odatda bemorning tomir urushini aniqlash bilan kasallikni tekshirish boshlanadi, bu vrachga 
yurak ishi to‘g‘risida kerakli bo‘lgan ma‘lumotni beradi. Tomir urishini (pulsni) o‘rganish qadim 
zamondan vrachlar diqqatini o‘ziga tortib kelgan. Qadimgi zamon sharq tibbiyotida tomir urishining 
xususiyatiga qarab kasallikni aniqlaganlar, tomir urish to‘lqini faqat yurak – qon tomir 
sistemasining holati to‘g‘risida ma‘lumot bermasdan, balki boshqa a‘zo va sistemalar to‘g‘risida 
ham ma‘lumot beradi deb hisoblaganlar (oshqozon – ichak yo‘li, nafas sistemasi, siydik ajratish 
sistemasi). Qadim zamonda Xitoy vrachlari tomir urishining 600 xil xususiyatini farqlaganlar, uni u 
yoki bu kasallik bilan bog‘laganlar. Odatda puls nur arteriyasida aniqlanadi, aniqlash joyi katta 
barmoqning asosiga to‘g‘ri keladi. Arteriyasida ko‘rsatkich, o‘rta va nomsiz barmoq qo‘yiladi. 
Vrachning bosh barmog‘I kaftning orqa tomonida turadi. Bemorni qo‘llari yengil bukilgan holda 
yurak to‘g‘risida erkin turishi kerak. Tomir urishini tekshirishni bir vaqtning o‘zida ikkala qo‘lda 
bajarish kerak, agar tomir urishi ikkala qo‘lda bir xil bo‘lsa, u holda tekshirishlar bir qo‘lda davom 
ettiriladi. 
Tomir urishining quyidagi xususiyatlari aniqlanadi: tezligi, maromi, tarangligi, kattaligi, 
shakli, devorining holati. Tomir urish tezligi bir daqiqada 60 dan 80 gacha, ayollarda u erkaklarga 

---

244 
nisbatan birmuncha ko‘p. Tomir urishining tezlashishi (pulsus frecuens) yangi bir daqiqada 90 
tadan ortiq tomir urishi taxikardiya, turli tashqi va ichki ta‘surotlar natijasida kuzatiladi. 
Tana harorati 1
0
ko‘tarilganda tomir urishi bir daqiqada 8 – 10 tagacha tezlashadi. Harorat 
ko‘tarilganda tomir urishi tezligining orqada qolishi ayrim yuqumli kasalliklar uchun xos (qorin 
terlamasi, sariq kasalligi), sil, qizilchada tomir urishi harorat ko‘tarilganda yuqori bo‘ladi. Harorat
ko‘tarilishiga mos kelmaydigan tomir urishi yurak yetishmovchiligi rivojlanganda kuzatiladi. 
Dori preparatlari ta‘sirida taxikardiya paydo bo‘ladi (atropine, platifillin, kofein va 
boshqalar). Tomir urishining tezlashishi (pulsus rarus) (1 daqiqada 60 tadan kam) bradikardiyada 
kuzatiladi, u fiziologik va patologik bo‘lishi mumkin. Fiziologik siyraklashish uyqu vaqtida, sovuq 
ta‘sirida, qo‘rqqanda, cho‘chiganda va jismoniy mashg‘lot paytida kuzatiladi. Patologik 
bradikardiya miksedema, uremiya, sariq kasalligida, kalla suyagi uchi bosimi ortganda, miyaga qon 
quyilganda, kuchli og‘riq hurujida, yurak muskuli shikastlanganda, ko‘ndalang blokada 
rivojlanganda hamda yurak glikozitlari miqdori ortib ketganda kuzatiladi.