33
bu erda W – gavda vazni (kg xisobida), N – buy (sm xisobida). Xisoblash natijasi kvadrat
santimetrlarda ifodalandi.
«YuzaQonuni»
mutlaq to`g`ri Qonun emas. Bu Qonun organizmda ajralib chiqadigan energiyani
taxminan xisoblash uchun bir kadar amaliy axamiyatga ega bulgan koida. Gavda yuzasi bir xil
bulgan ikki individda modda almashinuv intensivligining ancha farkqilishi «yuzaQonuni» ning
axamiyati mutlak bir narsa emasligidan guvoxlik beradi. Oksidlanishjarayonlarining darajasi gavda
yuzasidan issiqlikchiqishidan kura xujayralarning issiqlik ishlab chikarishiga ko`proqbog’liq.
Xujayralarning issiqlik ishlab chikarishi hayvonlar turining biologik xususiyatlariga va butun
organizm xolatiga, organizm xolati esa nerv sistemasining faoliyatiga va endokrin apparatining
xolatiga bog’liq.
Jismoniy mexnat vaqtida energiya almashinuvi. Muskullar ishlaganda energiya sarfi bir muncha
oshadi. SHu sababli sutkaning bir qismini jismoniy mexnat va xarakatda o’tkazadigan soglom
odamning bir sutkadagi energiya sarfi asosiy almashinuvdan ancha ortik bo`ladi. Bu energiya
sarfining ortishi ishkushimchasinitashqil etadi, muskullar kancha zur berib ishlasa, ishkushimchasi
shuncha katta bo`ladi. Muskullar ishlaganda issiqlik energiyasini va mexanik energiya yuzaga
chiqadi. Mexanik energiyaning ish bajarish uchun ketgan barcha energiyaga nisbati foydali
ishkoeffitsienti deb ataladi va protsent bilan ifodalanadi. Odam ishlaganda foydali ishkoeffitsienti
16% dan 25% gacha bo’iib, o’rta xisobda 20% ga teng, birok ayrim xollarda esa bundan xam
ortikbo’lishi mumkin. Foydali ishkoeffitsienti bir kancha sharoitlarga karab uzgaradi. Masalan,
mashkkilmagan odamlarda bu koeffitsient mashkkiluvchilardagiga nisbatan ancha kam bo’iib,
mashkkilgan sayin ortib boradi.
Organizm muskullari bilan kancha zur berib ishlasa, energiya sarfi shunchalik ortik bo`ladi. Bu
kuyidagi dalillardan kurinib turibdi: asosiy almashinuv sharoitida energiya sarfi gavdaning 1 kg
vazniga 1 soatda 1 kkalbo’lsa, odam tinch utirganda energiya sarfi 1 kg vaznga o’rta xisob bilan 1,4
kkal bo`ladi: ish bajarmay tik turilganda 1,5 kkal, engil ish bajarilayotganda (idora xizmatchilari,
tikuvchilar, nozik ish bajaruvchi mexanikalar, o’qituvchilar) – 1,8 – 2,5 kkal; yurish bilan boglangan
ozgina muskul ishida (vrachlar, laborantlar, xat tashuvchilar, mukovachilar) – 2,8 – 3,2 kkal: o’rtacha
ogirlikdagi muskul ishi bilan bog’liq bulgan mexnatda (metalchilar, buyokchilar, duradgorlar) – 3,2 –
4 kkal; ogir jismoniy mexnatda (binokor ishchilar, utni uchiruvchilar, er xaydovchilar, temirchilar va
boshqalar) – 5 – 7,5 kkal energiya sarflanadi. energiya sarfiga karab turli kasb egalarini bir necha
gruppaga bo’lish mumkin. Bu gruppalarning sutkadagi energiya sarfi kuyidagicha.
Faoliyat turi
Energetik sarfini darajasi
kkal/sutkada
1.Asosiy almashinuvni aniklash
sharoitlarida.
E. 1700
A. 1500
2.Jismoniy zo`riqish talab qilin-
maydigan ishni bajarish
E. 2300
A. 2000
3.Jismoniy zo`riqish:
engil ogirlik
o’rtacha og’irlik
og’ir
juda og’ir
E. 2800
A. 2500
E. 3300
A. 3000
E. 3800
A. 3700
E. 4800
Do'stlaringiz bilan baham: