Abu ali ibn sino nomidagi buxoro davlat tibbiyot

Qonning karbonat angidrid tashishi.
Venoz qondan 55-58 xajm % karbonat 
angidrid, ajratib olish mumkin. Qondan ajratiladigan SO2 ning ko'p qismi plazma va 
eritrositlardagi karbonat kislota tuzlaridan (karbonatlardan) vujudga keladi, faqat 
qariyb 4,0 xajm % qon da erigan, qariyb 4-5 xajm % gemoglobin bilan birikib, 
karbogemoglobin shaklida bo'ladi. 
Karbonat kislota eritrositlarda, ulardagi karboangidraza fermenti ishtirokida karbonat 
angidriddan hosil bo'ladi. Bu ferment SO2 ning gidratasiya reaksiyasini 
tezlashtiradigan kuchli katalizatordir. 
Karboangidraza. Bu fermentning mavjudligini I.M.Sechenov taxmin qilgan edi, lekin 
uni 1932 yildagina Meldrum va Rafton kashf etgan. 
SO2ning tarangligiga qarab karboangidraza SO2+N2O↔H2CO3 reaksiyasini 
biror tomonga o'zgartiradi, ya'ni reaksiyani yo gidratasiya yoki degidratasiya tomoniga 
katalizlay oladi.
Masalan, to'qimalarning kapillyarlarida SO2 ning tarangligi yuqori. Bunday 
kapillyarlarda SO2 bilan N2O dan karbonat kislota hosil bo'ladi. Qon SO2 tarangligi 
past bo'lgan sharoitda o'pkadan o'tayotganda karboangidraza degidratasiya reaksiyasini 
tezlashtiradi, natijada karbonat angidrid qondan ajralib chiqadi.
O'pka kapillyarlarida qondan SO2 ajralib chiqishi. Alveolyar xavodagi SO2 ning 
parsial bosimi venoz qondagi SO2 tarangligiga nisbatan pastroq bo'lgani uchun 
karbonat angidrid o'pka kapillyarlaridagi qondan alveolyar xavoga diffuziya yo'li bilan 
o'tadi. Qondagi SO2 tarangligi pasayadi. Shu bilan birga alveolyar xavodagi 
kislorodning parsial bosimi venoz qondagi O2 tarangligiga nisbatan yuqori bo'lgani 
uchun kislorod alveolyar xavodan o'pka kapillyarlaridagi qonga o'tadi. Qondagi SO2 
tarangligi ortadi va gemoglobin oqsigemoglobinga aylanadi. Oqsigemoglobin 
gemoglobin va karbonat kislotaga nisbatan ancha ko'p dissosiasiyalangani uchun 
karbonat kislotani kaliy bikarbonatdan so'rib chiqaradi. Reaksiya quyidagicha boradi: 
HHb+O2+KHCO3=KHbO2+H2CO3 
Nafasning boshqarilishi 
Nafas markazi.
Nafas markazi markaziy nerv sistemasining turli bo'limlarida 
joylashgan, nafas muskullarining kelishib ritmik ravishda qisqarishini ta'minlaydigan 
va tashqi muhitning xamda organizm ichki muhitining o'zgaruvchan sharoitiga nafasni 
moslashtiradigan nerv xujayralari yig'indisi nafas markazi deb ataladi. 
Nerv xujayralarining ba'zi guruhlari nafas muskullarining ritmik faoliyati uchun g'oyat 
zarur. Ular tor ma'nodagi nafas markazini tashkil qilib, uzunchoq miyaning retikulyar 
formasiyasida joylashgan. Ana shu xujayralar funksiyasining bo'zilishi natijasida nafas 
muskullari falajlanib, nafas to'xtab qoladi.
Nafas muskullarining innervasiyasi. Uzunchoq miyadagi nafas markazi orqa miya 
kulrang moddasining joylashgan va nafas muskullarini innervasiyalaydigan 
motoneyronlarga impulslar yuboradi. 
3-4 bo'yin segmentlarining oldingi shoxlarida joylashgan motoneyronlarning 
o'siqlaridan diafragmal nervlar hosil bo'ladi, bo'lar diafragmaga innervasiya beradi. 
Orqa miya ko'krak bo'limining oldingi shoxlarida joylashgan motoneyronlarining 
o'siqlaridan qobirg'aaro nervlar hosil bo'ladi, bo'lar qobirg'aaro muskullarini 
innervasiyalaydi. Orqa miya ko'krak va bo'yin segmentlari orasidan kesinganda 
qobirg'alar yordamida nafas olishning to'xtashi, diafragma yordamida nafas olishning 

---

117 
esa 
saqlanib 
qolishi 
shundan 
to'sho'narli, 
cho'nki 
diafragma 
nervining 
harakatlantiruvchi yadrosi orqa miyaning kesilgan joyidan yuqorida bo'lib, nafas 
markazi bilan diafragma o'rtasidagi bog'lanishni saqlab turadi. Orqa miya uzunchoq 
miya ostidan kesilsa, nafas olish takka tuxtaydi va organizm bugilishdan xaloq bo'ladi. 
Biroq orqa miya bunday kesilganda buro'n va xikqldoqning bevosita uzunchoq 
miyadan chiqadigan nervlar bilan innervasiyalanuvchi yordamchi nafas muskullari 
qisqarishni bir necha vaqt davom ettirib turadi.