Abu ali ibn sino nomidagi buxoro davlat tibbiyot

 Analitik qism. 
“Virtual fiziologiya – “ISB” - MM dasturi 
Logik masalalar: 
7. Adrenalin qaysi funkstiyalarni boshqarishda ishtirok etishini sanab o’ting. U qaysi bezning 
gormoni. Bu bezning shikastlanishi xayot uchun xavflimi? 
8. 18-20 yoshdan keyin timus sekin invalyustiyaga uchraydi. Bu bezning invalyustiyasi sodir 
bo’lmaganda, organizmda qanday normaga nisbatan o’zgarishlarni kuzatish mumkin? 
9. Qalqonsimon bez eng katta endokrin bez xisoblanadi. Uning gormonlari qaysi 
funkstiyalarni boshqarishda ishtirok etishini sanab o’ting. 
10.Qalqonsimon oldi bezining gormoni qanday nomlanadi va qaysi funkstiyalarni 
boshqarishda ishtirok etadi? 
11.Ayollarning jinsiy gormonlari – astrogenlar va progesteron. Ularning ayol organizmidagi 
axamiyatini ayting. 
12.Siydik xosil bo’lishida gipofiz garmonlarining axamiyati qanday? 
Vaziyat masalalari: 
1.Kasal siydigida qand topilgan, uning sutkalik miqdori 200 g. Ko’rsatilgan xodisa qanday 
nomlanadi va uning sababi nimada? Qanday qilib organizmning qand yo’qotishini bartaraf 
qilish mumkin? 

---

199 
Javob: Glikozuriya. Giperglikemiya. Me’da osti bezida insulinning ishlab chiqarilishini 
kamligi 40 MD. dozada insulin inekstiyasi, chunki1 MD. 5 g. Glyukozani o’zlashtirishni 
amalga oshirishda. 
2.Jinsiy bezlar gormonlari ikkilamchi jinsiy bezlarni rivojlanishida qatnashadi. Bu qanday 
tushuntiriladi? 
Javob: Ikkilamchi jinsiy bezlar ko’rsatilgan jinsda skelet, muskullar tizimi, ovoz, tembr, 
sochni qonlanishini tao’simlanishi, teri osti kletchaskasi, sut bezlari, almashinuv miqdori, 
asab jarayonlariga ta’sirlarini ifodalaydi. 
3. Notekis kalorometriya usulida aniqlanganda tekshiriluvchini asosiy almashinuvi 
kerakligidan 40% pastroq chiqdi. Qanday endokrin bezining funkstiyasi buzilgan deb 
o’ylaysiz? 
Javob: Qalqonsimon bez funkstiyasining buzilganligi, uning gipofunkstiyasi, triyodtironin va 
tiroksin ishlab chiqishining kamayishi xisobiga. 
4.Jinsiy balog’atga etganda organizm jinsiy bezlarining inkretor funkstiyasi boshlanadi. Jinsiy 
bezlarning struktura – funkstional balog’at davrida birlamchi va ikkilamchi jinsiy belgilarning 
rivojlanashi to’g’ri keladi. Buni qanday tushuntirish mumkin? 
Javob: Buyrak usti bezining po’stloq moddasi jinsiy gormonlar ishlab chiqaradi, asosan 
androgenlarni. 
5. Homiladorlik vaqtida ayolning tashqi ko’rinishida vaqtinchalik o’zgarishlar kuzatiladi, ular 
orasida yuzning disproporstiyasi va uning o’tkirlashishi, panja va tovonlarning kattalashishi. 
Buni qanday tushuntirasiz? 
Javob? Homiladorlik davrida gipofizning oldingi bo’lagini aktivligi oshadi, chunki 
somatotrop gormon ishlab chiqarishi oshadi. 
6. Transplantologiyada organlarni bir organizmdan ikkinchi organizmga o’tkazilganda (yurak, 
buyraklar, teri) gormonoterapiya kursi majburiy xisoblanadi. Qanday gormonlar kerak 
bo’ladi? 
Javob: Kortikoidlar, ayniqsa glyukokortikoidlar. Ular yod oqsillarga immun reakstiyalarni 
pasaytiradi. Shuning uchun trasplantastiya qilingan organning “qabul qilib olmasligi” 
reakstiyasini oldini oladi. 
7. Homiladorlikni aniqlanganda qator tekshirishlarda ayolning siydigidan foydalaniladi. Bu 
nimaga asoslangan? 
Javob: Homiladorlik davrida bir qator endokrin bezlarning aktivligi oshadi, ayniqsa jinsiy 
bezlar va gipofizning. Qon plazmasidan bu gormonlar kichik molekulali birikmalar sifatida 
siydik bilan ajraladi. Siydikda ular bioximik yoki biologik metodlar bilan aniqlanadi. 
8. Notekis kalorimetriya usulida teshirilganda tekshiriluvchining asosiy almashinuvi 2400 
kkal ni tashkil qildi. (erkak 27 yoshda, vazni 74 kg, bo’yi 172 sm.) bu kattalikni lozim bo’lgan 
bilan solishtiring, baholang. Qanday bezning faoliyati buzilgan? 
Javob: Kerakli asosiy almashinuv Garris va Benedikt jadvallari bo’yicha 1762 kkal ni tashkil 
qilgan. Binobarin tekshiriluvchida asosiy almashinuv 30% ga oshgan. Bu esa qalqonsimon 
bez buzilganini ko’rsatadi, uning giperfunkstiyasini. 
Diskussiya shaklida mashg’ulotning o’tkazilishida metodologiyadan foydalanishi.
Diskussiya darsni ko’p funkstional pedagogik usul sifatida o’tkazish uchun tavsiya qilingan. 
Murakkab va ma’nosi bo’yicha katta nazariy materialni o’z ichiga olmog’i kerak, masalan: 
«Ichki sekrestiya bezlari» - 1 dars, «Ekskrestiya» - 1 dars, «Termoregulyastiya» - 1 dars. 
Pedagogik nazariyaga binoan diskussiyaga qatnashish umumiy moxirlikka kiradi, bularni 
ma’lum ilm soxasiga kiritilmaydi. Shu vaqtning ichida asosiyini ajratib ko’rsatish, faktlarni 
solishtirish, fikrlash va dalil asosida xulosa qilish, ya’ni diskussiya natijalarini ko’rsatuvchi 
natijalar bilish epchilligini ko’rsatadi. Xuddi shunday jixat bu o’qitish usulini xoxlagan dars 
turlarida va xar xil tarqqaiyotlarda – sostial-gumanitar, tibbiy-profilaktik, tibbiy-biologik va 
shubxasiz klinik qo’llash mumkin. 
- Mashg’ulotni diskussiya shaklida o’tkazishda metodologiyadan foydalanish
Diskussiyada ayrim qoidalarga rioya 
qilish kerak 
8. Diskussiya-konfliktni emas, muammoni echishga yunatilgan. 
9. Uzoq gapirma, reglamentga rioya qil. 

---

200 
10. Fakat mavzu buyicha gapirish kerak. 
11. Opponent pozistiyasini to’g’ri tushun, uni buzib ko’rsatma. 
12. Opponentni oxirigacha diqqat bilan eshit. 
13. Diskussiyadagi raqib xayotdagi raqib emas. 
O’z xatoinga iqror bo’lishiga tayer bo’lishing kerak. 
14. Agar opponent bilan rozi bo’lmasang faqat uni pozistiyasiga (mavqesiga) kritik baxo 
bermasdan boshqa echimni xam taklif et. 
Diskussiya o’tkazish etaplari 
7. Muxokamaning boshlanishi – muxokama mavzusini tanlash, zarur bo’lgan
savolni ko’rsatish. 
8. Mavzuni tushuntirish, muammoning eng muxim savollarini ko’rsatish. 
9. Aniq masalalarni qo’yish, mavzu bo’yicha birovni fikrini bayon qilish, ilgarigi urinishlarni 
echilishini ta’riflash. 
10. 
Muzokara olib borish maqsadga olib boradigan asossiy yunalishdan chetga chiqmoqni 
talab kiladi. 
Diskussiya taklif etadi: 
- «A’lo» eki «yomon» baxolardan konkret xaqiqiy masalalarga o’tish. 
- Qatnashchilar 
konfrontastiyasiga 
olib 
boradigan 
ortiqcha 
xissiyotlarni 
amalga 
oshirilishining oldini olish 
- Qatnashchilardan bittasini muxokama – monopolizastiyasini oldini olish 
- Diskussiyani aniq etakchisini eskpert qilib tayinlab neytralizastiya qilish kerak 
- Yakunlashtirishni etap bilan berish kerak, diskussiya borishini taxlil qilish kerak 
(o’qituvchi) 
- Olingan informastiyani keyinchalik ishlatish uchun yaroqli shaklda yozib olish kerak 
(bayonnoma eki magnitofon yozuvi). 
11. 
Muxokama o’tkazish yakunlariga takliflar.
- Diskussiyaning asosiy bosqichlarini va qilingan xulosalarni muxokama qilish. 
- Keyingi muammolarni echish uchun diskussiya axamiyatini muxokama qilib, 
qatnashchilarining individual taassurotlarini yakunlash. 
- Diskussiyada eshitilgan yangiliklarni (faktlar, ular izoxini berish, o’zaro aloqadorligi 
v.x.k.) ta’kidlash. 
- Erishgan muvaffaqiyatlarini belgilab, gurux a’zolariga qatnashganliklari va xamkorliklari 
uchun minnatdorchilik bildirish kerak. 
- Qatnashgan darajasiga muvofiq ball qo’yish kerak. 
12. 
Muxokama natijalarini baxolash, o’qituvchi uchun kritik o’z-o’zini analiz
qilishini ko’rsatadi: 
- Muxokama to’g’ri rejalashtirilib va to’g’ri o’tkazildimi? 
- Xamma keraklik narsa aytildimi? 
- Diskussiya natijasiga qo’shimcha ma’lumotlar qanday ta’sir qildi? 
- Savollarni tushuntirish uchun kim yordam berdi? 
- Kim savollarni tushunmadi? 
- Kim foydali g’oyalarni taklif etdi? 
- Kimni mavqei ma’qul? 
- Diskussiya qatnashchilari muvaffaqiyatli ish bajarganliklari natijasida entuziazm 
sezdilarmi? 
O’qituvchi xamma bu savollarni gurux bilan birga muxokama qilishi, etapma-etap, sekin-
sekin diskussiya maqsadiga etishish darajasini va uning konkret xulosalarini aniqlashi 
mumkin. 
Asosiysi, diskussiya natijasida uning predmeti bo’lgan muammoli savolga to’g’ri va to’la 
javob topishdir. Bu to’g’rilikni diskussiyaning xamma qatnashchilari ularning birlamchi 
nuqtai-nazariga qaramasdan tushunishi kerak. 
Jaridada diskussiya o’tkazilganligi qayd qilinadi. 
Diskussiya o’tkazishga metodik ko’rsatma. 
6. Diskussiya o’tkazish xaqida talabalar oldindan ogoxlantiriladi. 
Umumiy tema aytiladi. 

---

201 
7. Bir nechta ma’ruzachilar belgilanadi. Ular mavzuning aloxida fragmentlaridan (15 
daqiqadan) doklad qiladilar (3-4 fragment) ko’p bo’lmagan vaqt davomida. 
8. Shu mavzulardan parallel ravishda ularni to’ldirish, kritik baxolash uchun tayerlanadigan 
opponentlar tanlanadi. 
9. Xamma talabalar dokladchilar va opponentlar uchun savollar, shu jumladan chalg’ituvchi 
tayyorlaydilar. 
10. Diskussiya yukorida ko’rsatilgan qoidalarga ko’ra o’tkaziladi. 
«Ichki sekrestiya bezlari» bo’limidan diskussiya 
uchun tavsiya etilgan taxminiy mavzularning ro’yxati 
1 Ichki sekrestiya bezlarining umumiy xarakteristikasi. 
2 Gormonlarning umumiy xarakteristikasi, axamiyati. 
3 Ichki sekrestiya bezlarini tekshirish usullari. 
4 To’qima gormonlari. 
5 Endokrin funkstiyasi kuchsiz ifodalangan bezlar. 
6 Gipotalamo-gipofizar sistema. 
7 Gipofizga bog’liq bulmagan bezlar. 
8 Me’da osti bezining tashqi-sekretor va ichki-sekretor funkstiyasi. 
9 Ter funkstiyasini boshqaruvchi bezlar. 
10 Buyrakusti bezi, funkstiyasi, boshqarilishi. 
11 Organizmni stirkad ritmlari. Epifiz. 
12 Gipotalamus, neyrosekrestiya. 
13 Organizmda Sa++ gomeostazini boshqaruvchi bezlar 
AMALIY QISM 
AMALIY ISHLAR: 
- mavzu bo’yicha diskussiya o’tkazish 
Uslubiy tavsiyanomalar: 
Ichki sekrestiya bezlarining umumiy fiziologiyasi materiallarini takrorlang, xususiy 
savollarni quyidagi reja bo’yicha sistemaga soling. 
1. Bezning nomi 
2. Struktura va lokalizastiyasi
3. Gormonlari, ularning asosiy ta’siri 
4. Gipo va giperfunkstiyalarini oqibati 
5. Bez faoliyatining boshqarilishi 
Mashg’ulotni diskussiya shaklida o’tkazing, talabalarga materialni muxokamasida aktiv 
qatnashishiga imkon bering. 
TMI. Ichki sekrestiya bezlarinng fiziologiyasi. To’qima gormonlari, organizmda 
funkstiyalarni boshqarishda ularning ahamiyati. 
Ayirsimon bezning fiziologiyasi. Jinsiy bezlaring gormonlari, ularni funkstiyalari. 
Mavzu bo’yicha organayzerlarni bajarish. 
TMI mavzusi bo’yicha Internet materiallari animastiyalar bilan.
14. BILIMLAR, KO’NIKMALAR VA QILA
NAZORAT TURLARI 
- talabaning diskussiyasida qatnashishini baxolash.
NAZORAT SAVOLLARI 
4. Organizmga gormonlarning ta’siri 
5. Gormonlarning klassifikastiyasi 
6. Ichki sekrestiya bezlarining klassifikastiyasi 
7. Trop. va effektor gormonlari 
8. Libirinlar va statinlar 
9. Ichki sekrestiya bezlarining tekshirish usullari 
Asosiy va qo’shimcha o’quv adabiyotlar hamda axborot manbalari 
Asosiy adabiyotlar: 
1.Алявия О.Т., Кодиров Ш.К., Нишонова А.А. Физиология. Дарслик. Т., 2018-628б. 

---

202 
2.Алявия О.Т., Кодиров Ш.К., Кодиров А.Н. ва бошк. Нормал физиология.
Дарслик. Т., 2007- 527б. 
3.Атлас по нормальной физиологии под ред. Н.А. Агаджанян, М. «Высшая школа», 
2009.-351с. 
Qo`shimcha adabiyotlar: 
1.Мирзиёев Ш.М. Танқидий таҳлил, қатъий тартиб интизом ва шахсий жавобгарлик- 
ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. 2017 й, 104 бет, 
Ўзбекистон матбуот ва ахборот агентлигининг “О’zbekiston” нашриёт матбаа ижодий 
уйи. 
2. Мирзиёев Мирзиёев Ш.М. Танқидий таҳлил, қатъий тартиб интизом ва шахсий 
жавобгарлик- ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. 2017 й, 
Ш.М. Буюк келажагимизнинг мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз. 2017 й, 
488 бет, Ўзбекистон матбуот ва ахборот агентлигининг “О’zbekiston” нашриёт матбаа 
ижодий уйи. 
3. Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон давлатини биргаликда 
барпо этамиз. 2016 й, 56 бет, Ўзбекистон матбуот ва ахборот агентлигининг 
“О’zbekiston” нашриёт матбаа ижодий уйи. 
4.Азизходжаева Н.Н Образовательные технологии в деятельности преподавателя 
высшей школы// Матер. учебно-метод. конф. «Современные технологии обучения: 
итоги и перспективы» Ташкент, 2003. – С. 49-68. 
5.Алявия О.Т, Яковенко В.И., Усманов Р., Скосырева О.В. Современные 
интерактивные методы обучения и контроля знаний студентов в подготовке врача 
общей практики. Ташкент, 2004. – 48 с. 
6.Алявия О.Т, Яковенко В.И. Деловые игры в учебном процессе кафедры 
норм.физиологии. Ташкент, 2003. - 36 с. 
7.Дианкина М.С. Профессионализм преподавателя высшей медицинской школы. М., 
2002. – С. 218 – 224.
8.Иноятходжаев Х.У., Иноятходжаев Ж.Ш. Виды электронных учебников, методы и 
технологии их создания.// Материалы респ. науч.- конф. – Ташкент,2004.- С.62-63. 
9.Каримов Х.Я. Новые педагогические технологии в подготовке ВОП. 
Метод.рекомендации, Ташкент, 2001.,- .39с. 
10.Проектирование и планирование педагогических технологий в медицине Учебно-
методическое пособие под редакцией проф. Тешаева О.Р. Ташкент.: ТМА, 2010. – 139 
с.
11.Физиология сердечно-сосудистой системы. Д.Морман, Л.Хеллер, перев. с англ. М-С-
П. Учебное пособие. Минск 2000,-250с.. 
12.Физиология почек. А.Вандер, М-С-П. Учебное пособие Минск., перев с англ 
2000,-251с..
13.Ходиев Б.Ю., Голиш Л.В., Д.П.Хашимова. Способы и средства организации 
самостоятельной учебной деятельности: Учебно-методическое пособие для студентов. 
Издание 2-е, дополненное и исправленное. Ташкент, ТГЭУ, 2010. - 115 с.
14.Fundamentals of Human Physiology 4 E Lauralee Sherwood USA,Учебник.2012 
15.Агаджанян Н.А, Власова И.Г., Ермакова Н.В, Торшин В .Т.. «Основы физиологии 
человека» М.Из –во.РГМУ, Учебник. 2004,-376с.. 
16. Essentials of Medical Physiology .K Sembulingam PhD and Prema Sembulingam .Jaypee 
Brothers Medical publishers(P)Ltd, Учебник.2012 
Интернет сайтлари 
http: //www.normphys.chat.ru /metodich. html;
http: //www.physiology.ru/ price_list.html;
http:// www.physiology.ru/ hb_main.html;
http://www. physiology.ru /hb_electron.html.