Abituriyentlarga qulayliklari

III. Strukturasi bo‘yicha: 

 

Fibrillyar oqsillar

 – polipeptid zanjir ipsimon, suvda yomon eriydi (soch va mol shoxidagi keratin, mushakdagi miozin, 

suyakdagi kollagen). 

 

Globulyar oqsillar

 – sharsimon polipeptid zanjir, suvda (albuminlar) yoki natriy xloridning kuchsiz eritmasida (qon 

plazmasi oqsillari, fermentlar) eriydigan oqsillar. 

 

Mavzuga doir masalalar bilan  tanishasiz 

 

1. Oqsil tarkibida 65 ta peptid bog‟ bo‟lsa, uning molekulyar massasi qanchaga teng. 

A) 7960     B) 7800   C) 7920   D) 6210 

2. Oqsil tarkibidagi aminokislotalarda 140 ta karboksil guruh peptid bog‟ hosil bo‟lishida ishtirok etgan bo‟lsa, ushbu 

oqsilda nechta aminokislota bo‟ladi. 

A) 130  B) 140  C) 141   D) 142 

3. Molekulyar massasi 66600 D bo‟lgan oqsilda nechta peptid bog‟ bor. 

A) 551   B) 554   C) 555  D) 556 

---

4. 289 ta aminokislotadan iborat bo‟lgan oqsilning molekulyar massasi qanchaga teng. 

A) 34560 D   B) 34680 D  C) 34800 D  D) 34920 D 

5. Malum bir oqsil gidrolizlanganda 135 ta aminokislota hosil bo‟ldi.  Ushbu oqsilning molekulyar massasi qanchaga teng. 

A) 16200 D   B) 16320 D   C) 16440 D   D) 16560 D 

6. Oqsil sintezi jarayonida 1350 gm suv ajralib chiqqan. Bu oqsilning molekulyar massasi qancha D ga teng. 

A) 8880   B) 9000   C) 9120   D) 9240 D 

7.  Molekulyar massasi 21000  D bo‟lgan oqsilda barcha peptid bog‟lar uzilsa (gidrolizlansa) nechta aminokislota hosil 

bo‟ladi. 

A) 174  B) 175   C) 176   D) 178 ta 

8. Molekulyar massasi 29400 D bo‟lgan oqsilni sintezlash jarayonida qancha gm suv hosil bo‟lgan. 

A) 4392   B) 4410  C) 4374   D) 4376 

9. Translyasiya jarayonida 90 ta t RNK ishtirok etgan. Oqsil sintezida qatnashgan:  a) aminokislotalar soni   b) peptid 

bog‟lar soni  c) ajralib chiqqan suv miqdorini aniqlang. 

A) a – 90; b- 89  c- 89 gm   B)   a – 90; b- 90  c- 1332 gm   C) a – 91; b- 90  c- 1352 gm    

D) a – 91; b- 89 c- 1602 gm    

10. B – gemoglabin bitta polipeptid zanjirida nechta aminoguruh (a), nechta karboksil guruh (b) peptid bog‟ hosil qilishda 

ishtirok etgan. 

A) a- 141;   b- 141    B)   a- 142;   b- 142  C)  a- 145;   b- 145   D)  a- 144;   b- 144 

11. Malum bir oqsil tarkibidagi aminokislotalar sonining 50 % ini asiklik aminokislotalar tashkil etadi. Bu oqsil tarkibida 

barcha halqali aminokislotalar uchrab – ular 2 martadan, asiklik aminokislotalar 1 martadan takrorlansa oqsilda nechta 

aminokislota bor. 

A) 40   B) 30  C) 26   D) 18 

12. Katta yoshli odam sutkalik ovqat ratsionida bo‟lishi kerak bo‟lgan oqsilning yuqori darajasini istemol qilgan. Agar bu 

oqsillarning 50 % i plastik ahamiyatga ega bo‟lsa, energetik ahamiyatga ega bo‟lgan oqsillar qancha energiya hosil qiladi 

(kj) 

A) 246  B) 492  C) 1056  D) 2112 

13. Oqsil zanjiri hosil bo‟lishida ribosomada 6300 gm suv ajralib chiqqan bo‟lsa, nechta aminokislota o‟zaro peptid bog‟ 

hosil qilib birikkan. 

A) 354  B) 355  C) 351  D) 350 

14. Translyasiya jarayonida 6210 gm suv ajralib chiqqan bo‟lsa, aminokislotalar nechta peptid bog‟ hosil qiliob o‟zaro 

birikkan? 

A) 344   B) 345  C) 346   D) 347 

15. Ribosomada amalga oshadigan bir molekula oqsil sintezida 16 xil, 255 ta t RNK ishtirok etgan. Sintezlangan oqsilning 

molekulyar massasi qancha va necha gm suv ajralib chiqqan. 

A) 30480;    4590 gm       B) 30600, 4572 gm    

C) 30720,   4572 gm        D) 30360,  4590 gm 

16. 300 ta aminokislotadan iborat oqsil molekulasini hosil qilishda 2 ta halqasiz aminokislotadan boshqa barcha 

aminokislotalar ishtirok etgan. Bu oqsildagi aminokislotalarning 40 % ini siklik aminokislotalar tashkil etsa, asiklik 

aminokislotalarning umumiy massasi qancha D ga teng. 

A) 14400  B) 21600  C) 36000  D) 24240 

17. Oqsillar denaturatsiyaga uchraganda quyidagilardan qaysi biri sodir bo‟ladi. 

A) peptid bog‟lar uziladi    

B) oqsillar parchalanib, ko‟p miqdorda energiya hosil bo‟ladi   

C) oqsillarni peptid bog‟lari uzilmay, tabbiy holati buziladi   

D) yangi zanjirlar hosil bo‟ladi 

18. Malum bir oqsil tarkibida 2 xil xalqasiz aminokislota 4 marta, 5 xil halqasiz aminokislota 3 martadan, 4 xil halqasiz 

aminokislota 1 martadan, barcha halqali aminokislotalardan 50 % i  2 marta,  50 %  i    

3 martadan takrorlangan bo‟lsa, bu oqsil zanjirida:  a) necha xil  b) nechta aminokislota  c) nechta peptid bog‟ hosil qilib 

birikadi. 

A) a-17;  b- 42;  c-41      B) a-18;  b- 44;  c-43        C)   a-17;  b- 41;  c-40        D)   a-20;  b- 42;  c-41  

19. Oqsil tarkibida 145 ta aminokislota bo‟lib, undagi azot miqdori interfaza davridan so‟ng  necha % ini tashkil etadi.  

A) 16            B) 24              C) 32            D) 64 

20.  Arterial qon plazmasi tarkibidagi azot miqdori qancha? 

A) 16%          B) 14-16 %        C) 1,12 - 1,14 %        D) 7- 8 % 

21. Oqsil tarkibining o‟zgarishi bilan bog‟liq bo‟lgan mutatsiyadan so‟ng. molekulyar massasi 17400 D bo‟lgan oqsilni 

kodlovchi gen uzunligi 147,9 nm teng bo‟lgan.  Qanday mutatsiya ro‟y bergan. 

A) inversiya        B) deletsiya        C) Duplikatsiya        D) translokatsiya 

22.  Bug‟doy o‟simligini malum bir hujayrasida translyatsiya jarayoni ketma-ket 3 marta amalga oshgan. Bu jarayon 

qayerdagi hujayrada amalga oshishi mumkin. 

A) kambiy                                 B) arxeosporadan hosil bo‟lgan yirik hujayrada    

C) mikrospora                           D) changdonning ikki qavat hujayrasida 

23. Oqsil tarkibida aminokislotalar peptid bog‟ hosil qilishda uning qaysi tarkibiy qismi ishtirok etmaydi. 

A) karboksil guruh       B) azot asosi        C) aminoguruh         D) radikal  guruh     

24.  Oqsil tarkibidagi aminokislotalarning qaysi tarkibiy qismi barcha aminokislotalarda bitta va har xil bo‟ladi. 

A) karboksil guruh       B) azot asosi        C) aminoguruh         D) radikal  guruh    

25. Plastik va energetik ahamiyatga ega bo‟lmagan oqsillar berilgan qatorni toping. 

1. gemoglobin  2. globulin 3 albumin  4. pepsin   5.  tripsin  6. lipaza  7. kazein  8. sitoxrom 9. lipoprotein 

A) 4, 5, 6            B)  1, 8, 9           C) 2, 3, 7           D) 1, 4, 7,  8, 9 

---

26. Agar oqsil tarkibidagi peptid bog`lar soni 149 ta bo`lsa u holda… 

a.shu oqsilni monomerlar soni 150 ta bo`ladi  b.uni sintezlagan genni shakarlari orasida 448 ta bog` bo`ladi  c.translatsiya 

jarayonida ajralgan suv transkiripsiyada hosil bo`lgan suvga nisbatan 300 molekulaga farq qiladi  d.uni sintezlagan geni 

uzunligi 153 nm e.ribosoma 149 ta kodonni bosib o`tadi  f.uni hosil qilgan  

i-RNK dagi nukleotidlar soni 900 ta bo`ladi  

A.d,a,b             B.c,a,f              C.a,b,c,f              D.e,c,b  

 

 

Nuklein kislotalar (DNK va RNK) 

 

Har qanday hujayra bo„linish, nasl qoldirish, ko„payish xususiyatiga ega. Yangi hosil bo„lgan qiz hujayra o„z belgi 

xossalari bilan ona hujayraga o„xshash bo„ladi. Bu belgilar 

irsiy belgilar

 deyiladi va hujayra yadrosidagi nuklein 

kislotalar tomonidan saqlanadi va keyingi naslga beriladi.  

Biror-bir belgi oqsillar ko„rinishida bo„ladi. Masalan teridagi melanin – bu oqsil, insulin gormoni bu ham oqsildir. 

Bitta hujayrada minglab oqsillar sintezi bexato amalga oshadi. Bu nasliy belgilar nuklein kislotaning strukturasida 

kimyoviy tilda yozilgan ko„rsatma, qolip-matritsa tarzida bo„ladi va shunga qarab oqsil tarkibidagi aminokislotalar 

joylashadi.  

 

Nuklein kislotalarning biologik ahamiyati katta. Ular hujayra oqsillarini sintezlanishida muhim rol o„ynaydi. Har bir 

hujayra ona hujayraning bo„linishi natijasida vujudga keladi. Shu bilan birga ona hujayraning xossalari va belgilari 

qiz hujayraga meros bo„lib o„tadi. Hujayraning xossa va belgilari uning oqsillari tarkibiga bog„liq. Ona hujayrada 

oqsillar strukturasi va tarkibi qanday bo„lsa, qiz hujayralarda ham xuddi shunday strukturalar va tarkibli oqsillar 

sintezlanishini nuklein kislotalar ta‟minlaydi.  

Nuklein kislotalarni 1869-yilda oq qon tanachalari (yiring hujayralari) ning yadrosidan shveytsariyalik olim Fridrix 

Misher tomonidan ajratib olingan. Yadrodan ajratib olinganligi va tarkibida fosfat kislota bo‘lganligidan, kislotalilik 

xususiyatga ega bo‘lganligidan nuklein kislotalar  deb nomlandi. 

 

 

Nuklein kislotalarning hujayrada uchrash joyi, bajaradigan vazifasi va tuzilishiga qarab asosan 2 turi farqlanadi: 

1. Dezoksiribonuklein kislota (DNK)  

2. Ribonuklein kislota (RNK)  

 

D       N      K