Ҳабибуллаев Иброҳим, Утанов Бунёд

Тенденцияни йўқотиш усуллари Тенденцияларни йўқотишнинг барча усулларининг моҳияти- вақт

омилини қатор даражаларига таъсирини йўқотиш ёки уни белгилаб қўйишдан иборат.
Тенденцияларни йўқотиш усулларини икки гуруҳга бўлиш мумкин:

• 
  берилган қатор даражаларини тенденцияга эга бўлмаган янги ўзгарувчиларга ўзгартириш усуллари. Ўзгартирилган ўзгарувчилар ўрганилаётган динамик қаторларда ўзаро боғланишларни таҳлил қилишда фойдаланилади. Бу усуллар ёрдамида ҳар бир динамик қаторда T тренд компоненталари бевосита йўқотилади. Ушбу гуруҳга икки усул: кетма-кет айирмалар ва тренддан четланиш киради;
  
• 
  вақт омилини моделнинг боғлиқ ва боғлиқ бўлмаган ўзгарувчиларига таъсирини ажратган ҳолда берилган қаторларнинг ўзаро боғланишини ўрганишга асосланган усуллар. Ўз навбатида бу усул динамик қаторларнинг регрессия моделига вақт омилини киритиш усули ҳам дейилади.
  

Юқорида келтирилган усулларни қўллашнинг афзалликлари ва камчиликларини кўриб чиқамиз.


Тренддан четланиш усули
Икки х_t ва y_t динамик қаторларда T –тренд ва ^ -тасодифий компоненталар бор бўлсин. Ушбу қаторларнинг ҳар бирида аналитик текслашни амалга ошириш тренд тенгламаларининг мос параметрларини ва

тренд бўйича ҳисобланган
x^ˆ_t
ва ^yˆ _t ларнинг даражаларини аниқлаш

имконини беради. Бу ҳисоблаш натижаларини ҳар бир қаторнинг T –тренд компоненталарини баҳолаш учун қабул қилса бўлади. Шунинг учун

тенденцияни таъсирини даражаларнинг берилган қийматларидан ҳисобланган қийматларини айриш йўли билан йўқотиш мумкин. Ушбу амаллар моделнинг ҳар бир динамик қатори учун бажарилади. Қаторларнинг ўзаро боғлиқлигнинг кейинги таҳлили берилган даражаларни қўллаб эмас,

балки
x_t  x^ˆ_{t ва}
y_t  y^ˆ_t
тренддан оғишларни қўллаган (ҳосил бўлган

қаторларда тренд бўлмаган) ҳолда амалга оширилади.