Ҳабибуллаев Иброҳим, Утанов Бунёд

6-мисол. Аддитив модель бўйича башоратлаш.

Регион аҳолисининг электр энергия истеъмоли
Фараз қилайлик, 8.4-мисол маълумотлари асосида туман аҳолисининг кейинги биринчи ярим йилликдаги электр энергиясини истеъмоли миқдорини башоратлаш талаб қилинади.


Вақт, ойларда
хақиқий даражалари; тренд; (T+S)нинг қиймати 8.1.4-расм. Туман аҳолисининг электр энергиясини истеъмоли
(қатор даражаларининг, ҳақиқий, тексланган ва аддитив моделда олинган қийматлари)
Ечиш.
(8.1.5) муносабатга асосан аддитив моделда динамик қатор даражаларининг F_k башорат қийматлари тренд ва мавсумий компоненталарнинг йиғиндисидан иборат. Туман аҳолисининг бешинчи йилнинг биринчи ярим йилликдаги электр энергиясини истъемоли ҳажми бешинчи йилнинг I ва II чораклардаги истеъмол қилинган электр энергияси ҳажмлари(F₁₇ ва F₁₈ )нинг мос равишда йиғиндисидан иборат.
Тренд компоненталарини аниқлаш учун тренд тенгламасидан фойдаланамиз: T = 5,715 + 0,186·t.
Башорат қилинаётган ойлар учун тренд қуйидагилардан иборат:


T₁₇ = 5,715 + 0,186·17 = 8,877; T₁₈ = 5,715 + 0,186·18 = 9,063.
Мавсумий компоненталарнинг қийматлари: S₁ =0,581(I-чорак); S₂ =-1,977(II-чорак) эди.
Шундай қилиб,
F₁₇ = T₁₇ + S₁ = 8,877 + 0,581 = 9,458; F₁₈ = T₁₈ + S₂ = 9,063 – 1,977 = 7,086.
Электр энергияни келаси(бешинчи чорак) йилнинг биринчи ярим йиллигида истеъмол қилинадиган ҳажмининг башорат қиймати
(9,458 + 7,086) = 16,544 млн. квт. соатга тенг экан.
Динамик қаторлар мультипликатив моделини тузиш ва юқорида келтирилган барча босқичларни бажариш талабаларга олган билимларини мустаҳкамлаш учун мустақил иш сифатида ҳавола этилади.

2.