Abduvohidov S. N., Ganiyev Z. A. Geografiya ta’limi metodikasi

E.Torndayk,  D.Uotson,  B.Skinner  va  boshqalarning  o‘rganish  bixevioristik 
nazariyasi 
O‘zlashtirishning  umumiy  formulasi  “sabab  –  javob  qaytarish  (ta’sir)  - 
mustahkamlanish” - ko‘rinishida bo‘ladi. Sabab – bu harakatlarga sabab bo‘luvchi 
uyg‘otuvchi, qo‘zg‘altiruvchi sabab yoki vaziyat. Reaksiya – u yoki bu muammoni 
hal etishga qaratilgan tashqi ta’sirlarga (impulslarga) mos ravishda harakatlar. 
Mustahkamlash  -  harakatlarni  to‘g‘ri  bajarayotganligi  haqida  xabar  (moddiy 
yoki ma’naviy rag‘batlantirish). Bixevioristlar faqatgina tashqi, rag‘batlashtirishga 
mos  javoblarni  mexaniq  mustahkamlash  bilan  yuzaga  keltiriladigan  xulqi 
harakatlarini  tahlil  qiladilar.  O‘rgatuvchi  mashqlar  ko‘p  marta,  turli  ko‘rinishda 
takrorlanadigan  va  ularni  eslab  qolishni  ta’minlaydigan  kichik,  mayda  qismdagi 
ma’lumotlardan tashkil topadi. 
M.Vertxeymer, 
G.Myuller, 
V.Keler, 
K.Koffklar 
va 
boshqalarning 
o‘zlashtirish    geshtalt  nazariyasi.  Idrok  etish  obyektlarini  yaxlit  tashkil  etishga 
asoslanadi.  Ana  shundan  o‘quv  faoliyati  davomida  bir  daqiqada    gavdalantirish 
sifatida  o‘zlashtirish  nazariyasi  quriladi.  Mashqlarda  mazmun  ma’nosida  ancha 
ma’lumotlardan  foydalaniladi,  bunga  parchaning  o‘zining  tuzilishi  va  uning 
ma’nosini tasvirlashga mo‘ljallangan. 
O‘qitishning suggestopedik konsepsiyasi. Yuksak eslab qolishga olib 
keluvchi, jonlantirish holatida emotsional ta’sir ko‘rsatishga asoslanadi. U verbal 
va noverbal, suggetitsiya (ta’sir ko‘rsatish) tashqi va ichki vositalaridan kompleks  
foydalanishni ko‘zda tutadi. Konsepsiyani amalga oshirish o‘qitishning alohida 
psixologik-pedagogik sharoitlarini ko‘zda tutadi. 
O‘qituvchi uchun bu quyidagilarni bildiradi: 

 
Yuksak obro‘ni: mashhurlik, o‘qishdagi muvaffaqiyatlari, yuksak sifatlari 
va boshqalar. 

 
Infantilizatsiya 
–  ishonchlilik  vaziyati,  bunda  o‘quvchi  o‘zini 
o‘qituvchining o‘rniga qo‘yayotgandek bo‘ladi. 

 
Yangi materialni berishda ikki ko‘rinishlik: mazmun, ma’no beruvchi har 
bir so‘z zarur bo‘lgan mos ohangda, imo-ishora, mimika bilan aytiladi. 
O‘quvchi uchun quyidagilar zarur: 

 
o‘qish masalalarini amalga oshirishga ishonchni yuzaga keltirish; 

 
intellektning  ulkan  imkoniyatlari  fikrini  uqtirish  psixologik  qulay 
sharoitlari  hisobiga  doimiy  ijobiy  emotsional  qo‘llab  turish,  fanni  o‘rganishda  
muvaffaqiyatlarni namoyish qilish va boshqalar. 

 
fanni  o‘rganishga  “berilib  ketish”,  materialni  o‘rganishga  e’tiborni 
jamlash,  har  kuni  faqatgina  bitta  fan,  2-3  oy  davomida  kuniga  4-6  soatdan  va 
boshqalar.  
V.N.Myasishev,  D.N.Uznadze,  G.K.Lozanov  va  boshqalar  asarlarida 
suggestopediyaga asos solingan. 
Neyrolingvistik  dasturlashtirish  nazariyasi  (NLP).  O‘qitish  jarayonini 
ma’lumotlarni  insonning  nerv    sistemasi  orqali  harakati  ko‘rinishida  tasavvur 
qiladi. NLP modelida quyidagilar ko‘rsatiladi: 

---

189 
 
1.
 
Ma’lumotlarga  kirish,  uni  saqlash,  qayta  ishlash  va  chiqish  –  u  yoki  bu 
shaklda qayta tiklash. 
2.
 
Ikki  turdagi  ma’lumotlar  uzatish:  sensorli  (neyro)  va  verbal  (lingvo),  ana 
shundan “neyrolingvistik” degan nomi kelib chiqqan. 
3.
 
Axborotlar  o‘tish  kanallari  vizual,  audioal  yoki  kinestik  (tegib  ko‘rish) 
rivojlanishi bilan farq qiluvchi uch turdagi, bolalar uch modalligi. 
4.
 
Ikki  turdagi  bolalar,  miyaning  turli  yarim  sharli  rivojlanishi  bilan  farq 
qiluvchi:  chap  yarim  shari  (mantiqiy,  verbal  fikrlash  jarayonlari)  va  o‘ng 
yarim shari (bunda emotsional jarayonlari jamlangan). 
Har  bir  bola    nerv    sistemasining  xususiyatlari  individual  tuzilishiga,  ular 
foydalanayotgan vositalar va metodlar samaraliligi yoki samarasizligini belgilaydi.